Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ աղէտ

վանկեր՝ ա•ղետ 

Ստուգաբանություն խմբագրել

Առաջացել է բնիկ հնդեվրոպական բառից, բայց բուն ձևի վերականգնումը դժվարություն է հարուցում․ ամենից ավելի հավանական է, որ առաջացել է հնդեվրոպական oleid ձևից՝ lei- < elei-` «դադարել, փոքրանալ, անհայտանալ» արմատից և համապատասխանաբար հյուսիսիսլանդական litt` «քիչ, վատ» (այլև՝ lei-t >), գերմաներեն՝ leiden` «հանդուրժել, տառապել» բառերից։ Ավելի քիչ հավանական է համեմատությունը ol-` «ոչնչացնել, վնասել, փչացնել» արմատի ածանցյալների հետ։

Գոյական

  1. կոտորած, ավարառության, ավերանք, տեղահանում, ողբերգական անցուդարձ ◆ Թող չլինի պատերազմը, որ այնքան աղետների, որ այնքան թշվառություննևրի պատճառ դարձավ։ (Րաֆֆի) ◆ Դարեր շարունակ, ժողովուրդ դու իմ, տեսել ես միայն փորձանք ու աղետ։ Եղիշե Չարենց
  2. դժբախտություն, չարիք, շատ ծանր դժբախտ պատահար ◆ Պատը փուլ եկավ, զույգ երեխաներին տրորեց, այս աղետից խեղճ մայրը խելագարվեց։ ◆ Աղետը բույն էր դրել նրանց տանը։
  3. մանր վիշտ, սրտի կսկիծ՝ իբրև հետևանք եկած դժբախտության ◆ Բարեկամների կարեկցությունը թեթևացնում է դժբախտի աղետը։ ◆ Աղետը կրծում է սիրտս։
  4. խիստ ծանր դժբախտություն, չարիք, որ հարվածում է հասարակությանը ◆ Պատերազմը ոչ միայն աղետ է, այլև աղետների մայր, որ ծնում է սով, տիֆ և կործանում։ ◆ Պետությունը ժողովրդական աղետների ժամանակ կազմակերպում է բժշկական և պարենավորման օգնություն։
  5. բնական պատահար (կարկուտ, հեղեղ, փոթորիկ, երաշտ և այլև) ◆ Մեծ աղետ էր եկել այդ տարի գյուղին, մայիսի սկզբին հանկարծ ձյուն էր տեղացել։ (Ակսել Բակունց)
  6. պատերազմ ◆ Թե որտեղից արդյոք ծագեց էս ընդհանուր աղետը մեծ։ Հովհաննես Թումանյան
  7. (ռազմ․) զինված ուժերում ռազմական տեխնիկայի (ինքնաթիռների, նավերի, տանկերի և այլնի) հետ պատահար, որը բերում է մարդկային գոհերի
  8. (արտ․իր․) խոշոր վթար, որը մարդկային զոհերի է հանգեցնում, մարդկանց առողջությանը վնաս և քայքայում պատճառում կամ էլ օբյեկտների և այլ նյութական արժեքների զգալի չափով ոչնչացում առաջացնում, ինչպես նաև լրջորեն վնասում շրջակա միջավայրը
Հոմանիշներ խմբագրել
  1. փորձանք, անբախտություն, ձախորդություն, պատահար, պատուհաս, չարիք, վնաս, արհավիրք (բրբ․)
  2. փաթերակ, դար, զուլում
Արտահայտություններ խմբագրել
  • աղետի ենթարկվել — աղետվել, աղետից վնասվել ◆ Ձորակի մեջ երևաց աղետի ենթարկված տրակտորը։ Սերո Խանզադյան
  • աղետի ազդանշան-լուսային, ձայնային,ակնդետ, ռադիոհեռախոսային, ռադիոհեռագրական ազդանշաններ, որոնց միջոցով տեղեկացվում է, որ դրանց աղբյուրը վտանգված է և օգնության կարիք ունի
  • աղետի առողջական հետևանք-մարդու վրա աղետի ժամանակ առաջացած գործոնների ազդեցության արդյունքը, որը կարող է դրսևորվել աղետի ժամանակ բնակչության կրած ընդհանուր, սանիտարական և անդառնալի կորուստերի տեսքով
  • աղետի գոտի-արտակարգ իրավիճակի գոտու մաս, որը պահանջում է լրացուցիչ և անհապաղ տրամադրվող օգնություն ու նյութական միջոցներ՝ արտակարգ իրավիճակի վերացման համար
  • աղետի ենթարկված սուզանավ-սուզանավ, որը պառկած է հատակին և չի կարող բարձրանալ
  • բնական աղետ-բնական, բնամարդային կամ մարդկային համակարգի կայունության խաթարում, որը տեղի է ունենում համակարգի ներքին ևկամ արտաքին գործառութային բնութագրիչների՝ պարամետրների փոփոխման հետևանքով
  • բնապահպանական աղետ-բնական համալիրների անդառնալի փոփոխություն՝ կապված կենդանի օրգանիզմների զանգվածային մահվան հետ
  • համալիր աղետ-որոշակի տեսակի արտակարգ իրավիճակ, որը պայմանավորված է մարդու միջամտությամբ, և որի առաջացման պատճառներն ու տուժածներին օգնության կազմակերպումը կապված են քաղաքական նկատառումների հետ (օրինակ՝ քաղաքացիական հակամարտությամբ պայմանավորված ԱԻ)
  • սոցիալական աղետ-հասարակության թռիչքաձև փոփոխություններ, որոնք ծագում են արտաքին պայմանների սահուն փոփոխմանը սոցիալական համակարգի հանկարծակի արձագանքի ձևով
  • տարերային աղետ-արտակարգ բնույթի բնական երևույթ, որը հանգեցնում է բնակչության բնականոն գործունեության խաթարմանը, մարդկանց զանգվածային կործանմանը, նյութական արժեքների ավերմանը և վերացմանը
  • տեխնածին աղետ-չկանխատեսված բնական աղետ կամ տեխնիկական օբյեկտում տեղի ունեցած մեծ չափերի վթար, որոնք հանգեցնում են մարդկանց զանգվածային ոչնչացման, ավերումների կամ բնապահպանական աղետի
Թարգմանություններ խմբագրել

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Լ.Վ. Քոթանջյան, Ս.Ե. Ներսիսյան, Հայերեն ռազմական տերմինների բացատրական բառարան, Երևան, 2006 — 408 էջ։
  • Դ․Ս․ Չիլինգարյան, Ե․Լ․ Երզնկյան, Պաշտպանական-անվտանգային տերմինների հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բացատրական բառարան, Գյումրի, «ՀՀ ՊՆ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ», 2015 — 1196 էջ։
  • Արտակարգ իրավիճակների բառարան, Երևան։