Վիքիբառարան

բերան

Հայերեն

  Արտասանություն

ՄՀԱ: [azg]

վանկեր՝ բե-րան 

Ստուգաբանություն խմբագրել

Բնիկ հնդեվրոպական՝ * bhereno-՝ * bher- «սուր գործիքով գործել՝ ծակել, կտրել, ճեղքել» արմատից. հմմտ. լիտվերեն burná «բերան», բուլղարերեն berna «շրթունք», ալբաներեն brime «անցք», միջին իռլանդերեն bern(a) «ճեղք, բացվածք» և այլն։

Գոյական

  1. երկու շրթունքների միջի բացվածքը, և ծնոտների մեջ եղած խոռոչը շրթունքներից մինչև կոկորդը ◆ Մի քանի աղջիկ գիշերն անգամ մաստակը չեն հանում բերաններից: Սերո Խանզադյան
  2. նույնը՝ որպես ուտելու և ճաշակելու գործարան
  3. շրթունքների միացման արտաքին արանքը՝ գծագրությունը մարդու դեմքին, երկու շրթունքները միասին ◆ Մեծ բերան: ◆ Ծուռ բերան: ◆ Հրայրը աչքի տակով նայում էր նրա ներկած բերանին: (Բոգդան Վերդյան)
  4. մարդ, անձ (իբրև ուտող միավոր) ◆ Վեց ուտող բերան և միայն մի աշխատող ձեռք, - մտածեց Ավագյանը։ (Նաիրի Զարյան)
  5. կենդանիների երախ, կլափ, կտուց (գազանի, թռչունի և այլն) ◆ Կարողացել է գելի բերանից անփորձանք ազատել ոչխարին։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ծիտը թռավ գերանին կանաչ խոտը բերանին: Հովհաննես Թումանյան
  6. ամանի՝ անոթի վերին մասը՝ ելքը ◆ Նրա բազուկը երկար ժամանակ չէր կարողանում կժի բերանը ոււղել աղբյուրին։ (Անահիտ Սահինյան)
  7. սնամեջ առարկայի անցքի սկիզբը՝ մուտքը կամ վերջը՝ ելքը
  8. անցք, ծակ, մուտք ◆ Քառասուն գազ խոր հոր էր փորել, ցանով փակել մութ բերանը: Հովհաննես Թումանյան
  9. գետաբերան
  10. զանազան գործիքների կտրող՝ բռնող կամ ծակող ծայրը ◆ Դանակի մը պողպատի սուր բերնին պես հատու էր այդ հարցումը։ (Արփիար Արփիարյան)
  11. շեղբ, գործիքի կտրող՝ սայրավոր մասն ամբողջությամբ
  12. խոսելու (ասելու մասին) կրկնության քանակ, անգամ
  13. եզերք, եզր (փխբ․) ◆ Մի խոր անտառի բերանում մի խրճիթ է լինում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Դուրս եկա կրկին բերանն անտառի։ Հովհաննես Թումանյան
  14. հրազենների փողի ծայրի այն բացվածքը, որտեղից դուրս է գալիս գնդակը ◆ Թնդանոթի բերան:
  15. (փխբ․) խոսող անձ, մարդ ◆ Ամեն բերան նրա գովքն է անում։ ◆ Հազար բերան էր մի Առյուծ-Մհեր։ Հովհաննես Թումանյան
  16. սկիզբ ◆ Գարնան բերան:
  17. առջևը, դեմը ◆ Թուր-Հավլունին, հանց հուր-կայծակ… Այրեց, լափեց Ով որ ընկավ թրի վրան Ինչ որ ընկավ հրի բերան: (Ավետիք Իսահակյան)
  18. (փխբ․) ճանկը, ճիրանը, ձեռքը ◆ Աշխարհը հավիտյան մահվան բերանում Եվ մահը նրան ծամում է ծամում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Մի բազմություն անտառ է մտնում… գազաններին քշում, բերում գցում որսկանների բերանը: Հովհաննես Թումանյան
  19. (փխբ․) լեզու ◆ Էլ ի՞նչ ասել, ողջը մի-մի Էն ի՞նչ լեզու կարա պատմի կամ ի՞նչ բերան: Հովհաննես Թումանյան ◆ Ա՛ պառավ, փիս բերան ունես, չլեմ-չիմանամ անիծել ես… տղիս։ (Անահիտ Սահինյան)
  20. մուտք, դուռ ◆ Շուկայի բերանի կողմից հանկարծ լսվեց շների բուռն հաչելու, ապա պահնորդի ձայնը։ Վրթանես Փափազյան ◆ Նրանք շուռ տվին թախտը, ամբարի բերանը բաց արեցին՝ նայեցին դատարկ ներսը։ (Անահիտ Սահինյան)
  21. (փխբ․) կողմ ◆ Հովը կատաղությամբ կփչեր հյույիսի բերնեն: Ռուբեն Զարդարյան
  22. (ջրբերկ․) տե՛ս սանդղավանդ

Մակբայ

  1. անգամ ◆ Ծուղրուղո՜ւ, խոսեց ծեգին երկրորդ բերան: Հովհաննես Թումանյան
  2. (բացառական հոլովով) կողմից, անունից ◆ Իմ բերանից նամակ գրիր։
  3. (գործիական հոլովով) խոսքով՝ թելադրանքով ◆ Այդ քո խոսքը չի, դու ուրիշի բերանով ես խոսում։
Հոմանիշներ խմբագրել
  1. երախ (անասունի)
  2. խոսարան, պատասխանարան, փառաբանարան (հնց․)
  3. լղտուն, լոխ, ռեխ (բրբ․)
  4. կլափ (անդունդի)
  5. խառնարան (հրաբխի)
  6. սայր, շեղբ (սրի)
  7. բացվածք, պատռվածք, ճեղքվածք, ծակ
  8. սկիզբ
  9. եզր, ափ
  10. ճանկ, ճիրան
  11. անձ
  12. անգամ
Արտահայտություններ խմբագրել
  1. բերան չէ տաճար է ― ասվում է այն մարդուն, որը բարի՝ ուրախալի լուր է ասում
  2. բերան անել՝ ասել- անգիր անել՝ ասել
  3. բերան առնել- 1. հիշել, խոսքի առարկա դրաձնել։ 2. մի քիչ ուտել կամ խմել
  4. բերան բանալ, բացել, բաց անել ― 1. խոսել։ 2. խոսքով արտահայտել (տրտունջ, առարկություն և այլն)
  5. բերան բերել ― բերան առնել
  6. բերան թրջել ― 1. խմել։ 2. խոսել
  7. բերան հանել ― 1. ավարտել։ 2. հաջողեցնել
  8. բերան ծռել ― 1. իբրև աղաչավոր մի բան խնդրել։ 2. բերանը ծռմռել ծաղրելու, կատակելու համար
  9. բերան տալ ― հանձնել, մատնել, մեկի ձեռքը գցել
  10. բերանը աղլղորել ― բերանը, քիթումռութը ջարդել, ծեծելով արյունլվա անել
  11. բերանը բան դնել ― մի քիչ ուտել
  12. բերանը բան գցել ― կաշառել
  13. բերանը բանալ ― 1. ապուշի պես կանգնել։ 2. բերան բանալ
  14. բերանը բաց ― ապուշ
  15. բերանը բաց թողնել՝ պահել - ապշեցնել, շշմեցնել, զարմացնել
  16. բերանը բաց մնալ - ապշել, զարմանալ
  17. բերանը բռնել - 1. բերանը կապել, թույլ չտալ խոսելու։ 2. բերանին համ տալ։ 3. լեզուն բռնել, պատել
  18. բերանը գալ - առանց մտածելու, պատահաբար լեզվին եկածն ասել
  19. բերանը գոցել ― 1. լռել։ 2. լռեցնել
  20. բերանն իրեն անել ― լռել
  21. բերանը լեզու դնել ― գրգռել
  22. բերանը լվալ, լվանալ ― անպատվել
  23. բերանը խաբել ― ուտել
  24. բերանը յուղոտել, բերանին յուղ քսել ― 1. կաշառել։ 2․ հարստանալ
  25. բերանը ծեփել, փակել - մեկին պապանձեցնել՝ հերքելով նրա ասածները կամ խիստ պատասխան տալով
  26. բերանը մեկին ծախել - աշխատել իր ստերը ճշմարտության տեղ անցկացնել
  27. բերանն ընկնել -1. մեկի խոսակցության կամ բամբասանքի առարկան դառնալ։ 2. հանդիպել, պատահել (փորձանքի)
  28. բերանը թույլ լինել ― 1 կտրուկ, վճռական չլինել, զիջելու տրամադիր լինել։ 2. գաղտնիք չպահել, անգաղտնապահ լինել։
  29. բերանը լեզու դնել- թելադրել, սովորեցնել
  30. բերանը կաթոտ լինել ― բերանից կաթի հետ գալ
  31. բերանը կապել ― խոսքով լռեցնել, խոսել չթողնել
  32. բերանը կապել֊նստել ― լուռումունջ նստել, խոսակցության չխառնվել
  33. բերանը համ ունենալ ― բերանի համն իմանալ
  34. բերանում մազ բուսնել, կանաչել ― հաճախակի՝ բազմիցս նույն բանն ասելուց հոգնել, ձանձրանալ
  35. բերանը մտնել- խիստ մոտիկ կանգնել
  36. բերանին նայել ― 1. լսել, հետևել (մեկին)։ 2. ակնկալել (մի բան)
  37. բերանը սրբել- ստացածն ուրանալով յուրացնել
  38. բերանը վրա գալ- մի բան ասելու համարձակվել
  39. բերանդ տաճար ― բերան չէ, տաճար է
  40. բերանը ոսկոր գցել ― կաշառել
  41. բերանը պատռած ― սանձարձակ, վայրահաչ
  42. բերանից պինդ ― գաղտնապահ
  43. բերանից ջավահիր թափել ― ճարտարախոսել
  44. բերնին դնել ― ծածկել
  45. բերնին հուպ տալ ― համբերել
  46. բերնին մածուն քսել ― շողոքորթել
  47. բերնից թույլ ― անգաղտնապահ
  48. բերնից հետ ― լեփլեցուն
  49. բերանը սանձ դնել ― զսպել, հնազանդեցնել
  50. բերանը ցրվել ― հայհոյաբանել
  51. բերանի ձեղուն ― քիմք
  52. բերանին մտիկ չանել ― անտեսել, արհամարհել
  53. բերանի թուքը կպչել, չորանալ- 1. սաստիկ ծարավել։ 2. սաստիկ վախենալ
  54. բերանը թուքը, ջուրը վազել, գնալ ― 1. մեծ փափագ՝ ցանկություն զգալ։ 2. հիանալ, զմայլվել
  55. բերանի բռնվածքը - ցանկացածը, ուզածը
  56. բերանի ծամոն դառնալ - բոլորի խոսակցության ու ծաղրանքի առարկա դառնալ
  57. բերանի համն առնել ― 1. բերանը չափել։ 2. ասած անվայել՝ անտեղի խոսքի արժանավոր հանդիմանությունը ստանալ
  58. բերանին համ տալ - դուր եկած լինել
  59. բերանի պատառը ուրիշներին ուտեցնել ― շատ գթասիրտ լինել
  60. բերանի ջուրը բերել, վազեցնել ― ախորժակը գրգռել
  61. բերանի վրա գալ, բերանին գալ ― 1. հանդիմանական խոսքերով մեկի բերանը փակել, լռեցնել։ 2. բերանքսիվայր ընկնել
  62. բերանին գալ, տալ ― 1. բերանին խփել, հարվածել։ 2. լռեցնել, խոսել չթողնել
  63. բերանից բող ու կրակ թափել մեկի գլխին - կատաղությամբ պախարակել, անպատվել
  64. բերնե բերան ― բերնեբերան
  65. բերնից կտրել - 1. ուտելիքից իրեն զրկել, կարիքները սահմանափակել։ 2. խլել, զրկել
  66. բերնի կտրածն ուտել- ատամի կտրածն ուտել
  67. բերանից թռչել ― հանկարծակի և ակամա ասել մի բան, որ չպետք է ասվեր
  68. բերանից կաթի համ, հոտ գալ ― դեռ երեխա լինել, շատ անփորձ լինել
  69. բերնից կրած, ոսկի, մարգարիտ թափել ― շատ ճարտար և իմաստնաբար խոսել
  70. բերանում շունչ լինել - կենդանի լինել
  71. բերնումը թան, տաք ջուր չի մնա ― չի կարող բերանը փակ պահել, գաղտնիք պահել
  72. մի երկու բերան - մի քիչ, որոշ չափով (ասելու, խոսելու մասին)

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Ավետիսյան Վ․Ա․ և ուրիշներ, Ջրաերկրաբանական և ինժեներաերկրաբանական ռուս-հայերեն բացատրական բառարան (Գիտություն), Երևան, 1995 — 351 էջ։
Ստացված է «https://hy.wiktionary.org/w/index.php?title=բերան&oldid=1738330» էջից