թագավոր
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰɑɡɑˈvɔɾ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ թագաւոր
վանկեր՝ թա•գա•վոր
Ստուգաբանություն խմբագրել
Թերևս փոխառություն իրանական աղբյուրից՝ -vār ածանցի և հայերեն -(ա)վոր-ի բաղարկմամբ. հազիվ թե հայկական կազմություն լինի։
Գոյական
- միապետի տիտղոսը միապետական կարգերում
- այդ տիտղոսը կրող և թագավորական իշխանությունն ունեցող անձ, որի իրավունքները հնում անսահմանափակ էին, և պաշտոնը սովորաբար ժառանգական էր, միապետ, արքա ◆ Թագավորը ե՞րբ է բարի բան մտածել շինականի համար։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- նորափեսան հարսանիքի ժամանակ և պսակի առաջին օրերին ◆ Թագավորը (նորափեսան) Մուղնի գնաց, ես դեսն եկա։ (Պերճ Պռոշյան)
- աստված ◆ Դու ամենազոր թագավոր վերին, Պաղատում եմ քեզ, լսիր թշվառին։ Սարմեն
- այն, որ իշխում է րջապատի վրա, կամ այս կամ այն հատկությամբ գերազանցում է բոլորին, ամենամեծը՝ ամենաուժեղը ցեղի՝ տեսակի մեջ ◆ Նա (եղջերուն) դուրս եկավ մի խաղաղ հպարտությամբ՝ վեհ ու չքնաղ, ինչպես բնության էն ամեն գեղեցկությունների տերն ու թագավորը։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Թագավորը շուրջկա լեռների։ (Վահան Տերյան)
- թղթախաղի այն քարտը, որի վրա նկարված է թագը գլխին տղամարդու պատկեր, պապ ◆ Փոսիկի թագավորը։ ◆ Խաչի թագավորը։
- (փխբ․) մի որևէ վայրում ինքնագլուխ իշխող անձ, բացարձակ իրավունքի տեր, ինքնիշխան, ինքնակալ ◆ Նա այս շրջանի թագավորն է, ոչ ոք չի կարող նրա դեմ խոսել։
- (փխբ․) արդյունաբերական որևէ ճյուղի խոշոր մենաշնորհի տեր ◆ Սկսենք մրցել ամերիկացիների հետ, և մեկ էլ տեսար դարձանք նավթային թագավորներ։ (Շիրվանզադե)
- (փխբ․) մարդկանց իր հմայքին՝ ազդեցությանը ենթարկող կին ◆ Թագավոր բառը Սայաթ-Նովեն էնպես է գործածել, ինչպես գործ է ածում սուլթան կամ խան և կամ զալում։ Դրանք նշանակում են հզոր, իշխող, տիրող, հրամայող։ Հովհաննես Թումանյան
- կենդանիների ցեղի կամ տեսակի մեջ ամենազորեղը ◆ Արծիվը թռչունների, իսկ առյուծը կենդանիների թագավորն է։
- (շխմ․) շախմատի գլխավոր խաղաքարը՝ արքա ◆ Հակառակորդը սկսեց ճնշում գործադրել թագավորի թևում։
- (եկեղ․) ժամերգության մեջ՝ ժամագրքի երգեր, որոնք սկսվում են «Թագավոր հավիտյան» բառերով
- մարմնական և հոգեկան բարձր հատկանիշներով օժտված անձ
Ածական
- թագավոր դարձած ◆ Իմ թագավոր որդին չմնաց։ Հովհաննես Թումանյան
Հոմանիշներ խմբագրել
- արքա, միապետ, կայսր, տիրակալ, գահակալ, թագակալ, ինքնակալ, կեսար (բյուզանդական), շահ (պարսկական), շահնշահ, արքայից արքա, թագավոր թագավորաց, ցար (ռուսական), սուլթան (մահմեդական), նեգուս (հաբեշական), փարավոն (հին եգիպտական), փադիշահ (արևելյան), (հին)՝ ծիրանավոր, աշխարհակալ, աշխարհատեր
- տե՛ս նորափեսա
Արտահայտություններ խմբագրել
- թագավոր դնել՝ նստեցնել՝ կարգել - թագավոր դարձնել, թագադրելով թագավորեցնել ◆ Բերում են իրենց խելոք նազիրին առքով ու փառքով թագավոր դնում։ Հովհաննես Թումանյան
- թագավոր նստել - թագավորել, թագավորեցնել ◆ Էս դարում Մըսր անհաղթ ու հզոր Մսրա-Մելիքն էր նստած թագավոր։ Հովհաննես Թումանյան
- թագավորն ապրած կենա - թագավորին դիմելու ժողովրդական բարեմաղթության արտահայտություն՝ թող միշտ ապրի թագավորը, երկար կյանք թագավորին ◆ Թագավորն ապրած կենա, ձեր կոտը մի տվեք։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Եվ հպարտ ժողովուրդը կպատմի․ «Թագավոր ապրած կենա», էսպես ու էսպես․ կյանք չէր մեր կյանքը։ (Անահիտ Սահինյան)
- թագավոր լինել
- թագավորություն անել
- գերիշխողը՝ հիմնականը՝ ամենակարևորը լինել ◆ Հայրենիքի սերը և նրա ազատության միտքը պետք է թագավոր լինի ամեն գործողությունների վրա։ (Րաֆֆի)
- թագավորաց թագավոր
- արքայից արքա, կայսր, շահնշահ
- աստված
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | թագավոր(ը) | թագավորներ(ը) |
| Սեռ. | թագավորի | թագավորների |
| Տր. | թագավորին | թագավորներին |
| Հայց. | թագավորի(ն) | թագավորների(ն) |
| Բաց. | թագավորից | թագավորներից |
| Գործ. | թագավորով | թագավորներով |
| Ներգ. | (թագավորում) | (թագավորներում) |
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
 |
Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Թագավոր: |