ուտել
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [uˈtɛl]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ ուտել
վանկեր՝ ու•տել
Ստուգաբանություն խմբագրել
Բնիկ հնդեվրոպական՝ *od-` *ed- «ուտել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն ádmi «ուտում է», հունարեն έδω, լատիներեն edo, գոթերեն itan, խեթերեն et- «ուտել»։
Բայ
- սնունդ ընդունել, ուտելի նյութը, սնունդը ծամելով կուլ տալ ◆ Հաց, միս, կերակուր ուտել:
- ճաշ ուտել, ճաշել ◆ Նրանք սովորաբար օրական երեք անգամ են ուտում
- որպես սնունդ, ուտելիք, գերծածել, օգտագործել ◆ Կուտեի ինչ-որ ձեռքս ընկներ։ (Ավետիք Իսահակյան)
- կծոտել, խայթոտել (միջատների մասին) ◆ Ամբողջ գիշեր մոծակը մեզ կերավ:
- կծելով, ծամելով և այլն, փչացնել ◆ Ցեցը հագուստեղենը կերել է:
- հոշոտել, պատառոտել, պատառ-պատառ անել ◆ Անտեր գայլը մտել էր ոչխարի մեջը և մի քանիսը կերել:
- ապրելու վրա ծախսել, գործադրել ◆ Ուտում է իր բերած փողը։ (Վահրամ Փափազյան)
- քիմիական կամ ֆիզիկական ներգործությամբ վնասել, քայքայել, փչացնել ◆ Ժանգն է կերել սուրը։ (ժղ․)
- վատնել, շռայլել, ծախսել ◆ Հոր աշխատանքն ուտում, քամուն է տալիս: ◆ Ամբողջ ունեցվածքը կերավ ու դատարկ նստեց։ (փխբ․)
- կաշառք վերցնել, կաշառակերություն անել (փխբ․)
- յուրացնել, գռփել ◆ Մի քանի հոգով կերան կոլտնտեսության բարիքները, բայց վերջը արդար դատաստանի ենթարկվեցին։ (փխբ․)
- ուրիշի հաշվին ապրել, հարստահարելով, կեղեքերելով ապրել ◆ Նստում են հանգիստ, ուտում են ուրիշ քրտինքը։ Եղիշե Չարենց
- տանջել, տառապեցնել, չարչարել (առավել. կյանքը, հոգին, սիրտը և այլ բառերի հետ) ◆ Կյանքս կերար: ◆ Մարդու հոգին ուտում է։
- որպես փոխադարձ բայ (իրար, միմյանց և այլ բառերի հետ), միմյանց անջել, չարչարել, իրար դեմ կռվել, իրար միս ուտել ◆ Խավարին մեջ իրար կուտեն մարդ գայլեր։ (Ազատ Վշտունի)
- որպես անդրադարձ բայ (իրեն, ինքն իրեն, ինքզինքը և այլ բառերի հետ), իրեն տանջել, չարչաչել ◆ Ամբողջ օրը իրեն ուտում է, քրտինք թափում, որպեսզի մի կտոր հաց վաստակի խեղճ երեխաների համար։
- զայրույթից տանջվել, սաստիկ զայրանալ, առանց արտահայտել կարողանալու ◆ Դատողությունից իրեն ուտում էր:
- հափշտակել, յուրացնել ◆ Բաս ուզում եք փողս ուտի, ուրանա՞: (Վահրամ Փափազյան) (փխբ․)
- տանել, կուլ տալ ◆ Շատ հայհոյանքներ թափեց նրա գլխին, շատ անպատիվ խոսքեր ասաց, բայց լուռումունջ կերավ: (փխբ․)
- չափազանց շատ լինելով, պատել, խեղդել, նեղել ◆ Կեղտը ջանը ուտում է։ ◆ Մոլախոտը կերել է ցանքը։ ◆ Ոչխարները կերան մարդկանց։ (Թ. Մոր) (փխբ․)
- մաշել, սպառել, ոչնչացնել ◆ Ժամանակի խարտոցը ամեն բան կուտե: (Ա. Վշտունի) (փխբ․)
- հալածել, վանել ◆ (Ցերեկն) արևն ուտում է ստվերները, իսկ երեկոյան ստվերներն ուտում են արևին։ (Ռ. Արամյան) (փխբ․)
- ներծծվել, համակվել, տոգորվել ◆ Աղը կերած կարագ։ (փխբ․)
- կուլ տալ, բաց թողնել ◆ Ճիշտ կարդա, բառերը մի կեր: (փխբ․)
- բազմաթիվ գոյականների հետ կազմում է կապակցություններ գոյականի ցույց տված գործողությանը ենթարկվել, կրել նշանակել ◆ Նախատիք, անարգանք, ծեծ, թուքումուր ուտել:
- սահմանական եղանակի եզակի առաջին դեմքը` ուտեմ, գործածվում է եղանակավորող բառի նշանակությամբ, հիացմունք արտահայտելու համար ◆ Մատներդ, ձայնդ, աչքերդ ուտեմ:
Հոմանիշներ խմբագրել
- սնվել, կերակրվել, ճաշել, ճաշակել, վայելել, ընդունել, անուշա անել (ժողվրդ.), ընթրել (երեկոյան), նախաճաշել (առավոտյան), խժռել (ժողվրդ.), խժկել, խժպտել, խժռտել, խպշտել, լափել, ըմբոխժնել, շպղել, մռզգայել, մցռել, թշել (ագահաբար), զխտել (բրբ․), զխտվել, զխտկտվել, զխկտվել (անարգական), պտկվել, խժպել պճկել, չթկել, խռթել, կոխել, տռզվել, տզռել, քպսել (շատ անհագաբար), մատնոռել, մատնել, մատլոզել (մատներով), լամլոմել, ծամծմել (զառամածի), ճմճմատել, ճմճմոտել, ճմճմել (դանդաղ), քեցխտալ, գելկլալ, ծղծամ տալ (առանց ախորժակի), բերանը հաց դնել (ժողվրդ.), բերանը պատառ դնել, բերանն առնել, բերանը բան գցել, բերանը բան դնել, բերանը խաբել, հափ անել (մանկ.), քշել (բրբ․), լոթը գցել, լոթը լցնել, լոթը կոխել (ագահաբար), փորը լցնել, փորն ածել, փորը քաշել, փորը կղպել (կուշտ), փորը քշել
- ծամել, կրծել (կրծողների)
- լափել, լափլիզել, լակոտալ, քրթել (անասունի պես), փաղաղել (գազանի), լակել (շան, կատվի), ճարակել, արածել (արածող կենդանիների)
- ծախսել, մսխել, սպառել, հատցնել, վատնել, փչացնել (փողը ունեցվածքը)
- յուրացնել, գողանալ, գրպանել, շմշկել (պաշտոնի մեջ, ուրիշինը)
- կաշառվել, կաշառք ուտել, կաշառք վերցնել
- մաշել, քայքայել, փորել (մետաղը), ծծել, ներծծել, տոգորել (կաշին)
Արտահայտություններ խմբագրել
- ուտելի թզակերպ
- դրամագլուխն ուտել
- ինքն իրեն ուտել
- իրար միս ուտել
- իրար ուտել
- ուտող ուրացող
- անձրև ուտել
- աչքերով ուտել
- ապտակ ուտել
- գայլի սիրտ ուտել
- գլուխն ուտել
- երդում ուտել
- ծեծ ուտել
- ծիծ ուտել
- կուշտ ուտել
- հում-հում կուտի
- պաս ուտել
| Խոնարհում | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։