Հայերեն

  Արտասանություն

ՄՀԱ: [ɑjs]

Ստուգաբանություն խմբագրել

Այս, սա իմաստի դեպքում առաջացել է -ս ցուցական տարրով, որ առկա է նաև սա-ի և -ս հոդի մեջ և ծագում է հնդեվրոպական k'o՝ «այս» դերանվանական հիմքից։ Համեմատել լատիներեն ce` «դեսը», այլև լիտվերեն cìs` «սա», ռուսերեն сен` «այս»։

Չար ոգի իմաստի դեպքում առաջացել է թերևս բնիկ հնդեվրոպական ansiu- կամ ansio-՝ ansu-` «ոգի, չար ոգի» արմատից։ Համեմատել հին հնդկերեն asura՝ «դև», գերմաներեն ansuz` «աստված»։

Դերանուն

  1. խոսողին մոտ գտնվող առարկա և հատկանիշ ցույց տվող դերանուն ◆ Չիմացողը կասի՝ ո՞վ է այս բոլոր քարերը հղկել, ազնվացրել և մամուռով պատել։ Եղիշե Չարենց ◆ Այս սարսափելի է։ (Նար-Դոս)
  2. դրվելով գոյականների վրա՝ ցույց է տալիս ժամանակի ընթացիկ լինելը, ներկա, այժմ, այժմյան ◆ Խեղճը հիմա այս թաց օրը անտառում տանջվում է, իսկ դու նրան պախարակում ես։ Սերո Խանզադյան
  3. դրվելով գոյականների վրա՝ ցույց է տալիս խոսելու պահին մոտ ժամանակ (նոր անցած կամ նոր գալիք) ◆ Այս երկու օրվա մեջ ի՞նչ ես դառել։ (Նար-Դոս) ◆ Պապը նրա տերևների շարժումից կարող էր անսխալ որոշել, թե այս գիշեր ինչ եղանակ է լինելու։ Սերո Խանզադյան
  4. խոսողի կողմից արդեն հաղորդված իրողություն՝ միտք և այլն
  5. խոսողին մոտ կամ նրան տարածականորեն մերձավոր առարկաներից թվարկման մեջ ըստ կարգի առաջինը հիշվողը կամ ցույց տրվողը

Այլընտրանքային ձևեր խմբագրել

Հոմանիշներ խմբագրել

  • սա, սույն
  • (արևմտհ․)՝ ասիկա, աս
  • (բրբ․)՝ սվիկա, սըվի, զվի

Արտահայտություններ խմբագրել

  1. այս… այն - տարբեր, զանազան
  2. այս ինչ - տե՛ս այսինչ
  3. այս անուն - գրության մեջ փակագծերում դրվում է բաց թողնված անվան փոխարեն ◆ Մենք (այս անուն) փոխադարձաբար պայմանավորվում ենք…
  4. այս աշխարհը - այս կյանքը, իրական աշխարհը՝ կյանքը ◆ Լուռ կաց, սիրտ իմ, այս աշխարհում դարդ իմացող չես գտնի։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
  5. այս ու այն - տարբեր, զանազան ◆ Չոր ու դալուկ տերևները… քշվում էին այս ու այն կողմ։ (Ավետիք Իսահակյան)
  6. այս կամ այն - որևէ ◆ Հենց այս րոպեիս այս կամ այն կերպ պետք է որոշեի իմ վիճակը։ (Նար-Դոս)
  7. այս ու այնտեղ - տարբեր տեղեր, այլևայլ տեղեր ◆ Այս ու այնտեղ… արդիկ էին երևում։ (Նար-Դոս)
  8. այս քանի՞ցս - տե՛ս այս քանի անգամ
  9. այս էլ կա - տե՛ս այն էլ կա
  10. այս քանի անգամ - շատ անգամ

Գոյական

  1. չար ոգի, սատանա (հնց․) (սնոտ․)
  2. չար շունչ, քամի ◆ «Այս» բառը վերին Հայաստանում գործածվում է սատանա նշանակությամբ, իսկ ստորին Հայաստանում քամի նշանակությամբ։ (Հրաչյա Աճառյան)
Հոմանիշներ խմբագրել
  • (հնց․)՝ դև, չարք, սատանա, ոգի, հրեշ, բեհեղզեբուղ
  • (հզվդ․)՝ ջին
  • (խսկց․)՝ գրող
  • (բրբ․)՝ ճևեզիկ, պև
  • հողմ

Թարգմանություններ խմբագրել

Աղբյուրներ խմբագրել