Բնիկ հնդեվրոպական * bhā-nā-, * bhā-sk-` * bhā- «փայլել, լուսավորել» արմատից. հմմտ. ավեստերեն bā «փայլել», banu «լույս, շող», հունարեն φαίνω՝ «լուսավորել, բաց անել, ցույց տալ»։
Գոյական
- բաց անել
- որևէ բանի ներսը մատչելի դարձնել, փականքը վերացնել, լուծել ◆ Զրնգացին բանալիները կողպեքների մեջ, բացեցին դուռը։ (Գարեգին Սևունց) ◆ Ասեք Զարոյին դուռը բանա։ (Ավետիք Իսահակյան)
- որևէ արգելք վերացնելով ազատ, մատչելի դարձնել ◆ բերանը բացել ◆ սահմանը բացել
- ծածկույթը, կափարիչը և այլն վերացնել, երևան բերել, պատռել, ցույց տալ ◆ Վուլվորդը խոշոր ճերմակ ատամները բանալով ծիծաղեց։ (Գարեգին Սևունց)
- մերկացնել, զգեստը վերացնել ◆ Կուրծքը բացել
- ծալքը, ծալվածքը ետ դարձնել պարզել, ◆ Թաշկինակը բացել
- լուծել, ջրով բաց անել ◆ Մածունը կաթով բացել
- անցք ստեղծել երթևեկի ջրի հոսանքի և այլնի համար, ◆ Առու բացել
- սփռել, փռել, գցել սփռոցը, տարածել ◆ Բանալ թևերս, պարզել այն, ազատ Տեղ-տալ ստրկին-տերին հավասար։ Շկ
- ետ քաշել, ծածկույթը արձրացնել վերցնել, քաշել ◆ Վարագույրը բացել
- դեպի աջ և ձախ պարզել, տարածել (թևերը, բազուկները և այլն), գիրկը ◆ Թևերը բացել
- պարզել, առագաստները ◆ Դրոսշները բացել
- փակվածքը, փակված վիճակը վերացնել, իրար հպվող մասերը միմյանցից հեռացնել ◆ կողպեքը, մեքենան բանալ
- հիմնել, հիմնադրել, դպրոց ◆ ղանութ բացել
- առաջացնել, գոյացնել, ակոս ◆ Անցք բացել
- սկսել, սկսվելը հայտարարել ◆ Նախագահը նիստը բանալով, պաշտոնապես հայտարարեց… (Գարեգին Սևունց)
- հասարակությունը մատչելի դարձնել ◆ Ցուցահանդեսը բացել
- գործունեության, գոյության մեջ մտցնել, սկիզբ դնել ◆ Գյուղատնտեսի գյուղատնտեսական ուսումնարան բացելու գաղափարի դեմ ծառացան Լազարովներից մեծից մինչև փոքրը։ (Անահիտ Սահինյան)
- հոսանքը գործադրել, գազը ◆ Ջուրը բացել
- հայտնի դարձնել, երևան բերել, բացահայտել, հրապարակել ◆ Ընդունված չէ որևէ գրողի կեղծանունը բանալ։ (Վահան Տերյան)
- արձակել, բաց անել, մասերն իրարից հեռացնել ◆ Ծառը բողբոջները բացել է։ ◆ Սեդան ուղղակի փողոց նետվեց։ Բացեց աշնանային վերարկուի կոճակները։ Անահիտ Սեկոյան
- ազատ ասպարեզ տալ, լայն հնարավորություններ ստեղծել բոլորի համար ◆ Գիտության դռներ բացել
- հանդիսավոր կերպով մի բանի գործարկումը, գործողության մեջ դնել, շահագործումը հայտարարել ◆ Այսօր բացում ենք Զանգվի կամուրջը
- պատռել ճեղվածքը, բացվածք ստեղծել, ճեղքել ◆ Գարնանային հորդությունների ժամանակ գետը, յուր հեղհեղուկ ափերը ողողելով, բացել էր բավական լայն և խոր ընկած հեղեղատ։ (Րաֆֆի) ◆ Եվ ահա արաբացի զինվորները հարյուրավոր բահերով դիմեցին դեպի Արտաշատու ջրանցքը, որպեսզի նրա թումբերը բանալով ջուրը դարձնեն դեպի Դվին։ (Մուրացան)
- զարկ տալ, զարգացնել, տաղանդը ◆ Ձիրքերը բացել
- կազմակերպել, արքել, ◆ Հանդես բացել
- կազմում է բազմաթիվ հարադրություններ, ինչպես, անկողին բացել, ախորժակ բացել, սիրտը բացել և այլն
- շրջել, թերթել ◆ Երբ ուզում էր բացել հաջորդ էջը, ծոցատետրի վրա ստվեր ընկավ։ (Բոգդան Վերդյան)
- բողբոջները, կոկոնները ծաղկի, տերևների վերածել ◆ Կտավհատը կապույտ ծաղիկներ էր բացել, ծիրանն արդեն դեղնել էր։ (Ակսել Բակունց)
- պտուտակը թուլացնել ◆ ծորակը բանալ
- փաթաթված, հագուցված, ծրարված և այլն վիճակը վերացնել
- անհայտ, գաղտնի բան հայտնի դարձնել ◆ գաղտնիքը բանալ
- կապված վիճակը վերացնել, արձակել
- մի շարք գոյականների հետ կազմում է հարադիր բարդություն ◆ ախորժակ բանալ ◆ անկողին բանալ
- տե´ս բացել
- գիրքը բանալ
- դպրոց բանալ
- դուռը բանալ
- նիստը բանալ
- լուսամուտը բանալ
- արկղը բանալ
- պայուսակը բանալ
- նամակը բանալ
- կամուրջը բանալ
- շիշը բանալ
- ճամպրուկը բանալ
- կապը բանալ
Ածական
- (հզվդ․) անհամ, տափակ, ծամծմված, գռեհիկ ◆ Մեր երիտասարդները տալիս էին իրանց գնահատականները երբեմն սրամիտ, հաճախ էլ բանալ համեմատություններով։ (Շիրվանզադե)
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
