գել
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ɡɛl]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ գել
գել1
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական՝ * uelu-՝ * uel- «պտտել, ոլորել» արմատից. հմմտ. հունարեն ειλύω՝ «փաթաթել, ծածկել», լատիներեն volvō «ոլորել, գլորել», volumen «ոլորք, գալար», այլև (* uel-/uol-/ul-)՝ հին հնդկերեն valati «պտտվում է», valaya «շրջան», valitá «շրջված, ծռած», ռուսերեն вал «ալիք, պատնեշ», валять «թավալել», валить «գլորել» և այլն։
Ածական
խմբագրել- գելած, պրկած, ոլորած
- Սեբաստիա, Սասուն՝ (փխբ․) գռփող, հափշտակող
- Ջավախք՝ (փխբ․) դժնակ, վատ ◆ Ո՞ւր փախչեմ, որ լիրբ աղի գալ երեսը չտեսնեմ։ (Ջավախեցի)
Գոյական
խմբագրել- տե՛ս գելոց
- Ղարաբաղ՝ գայլ
Հոմանիշներ
խմբագրել- տե՛ս գելոց
Արտահայտություններ
խմբագրել- գել դառնալ՝ ըլել - կատաղել զայրանալ
- անկուշտ՝ անկշտում դառնալ ◆ Գել եղա, ուրիշի գառը կերա, քեզ ի՞նչ արի (առած)։ (Էմինեան ազգագրական ժողովածու)
- անտանելի՝ սարսափելի դառնալ
- գել ձևել գլխին - Թբիլիսի՝ նեղել, նեղացնել ◆ Գել ձևեց նրա գլխին։ (Գրիգոր Տեր-Ալեքսանդրյան)
- գելը ամպ օր կուզե՝ գողը մութ քշեր (առած) - ասվում է այն մարդկանց մասին, որոնք սպասում են հարմար ժամի՝ իրենց չար գործերը կատարելու համար
- գելը քաղցից լեռը չի բարձրանում, ասում են՝ շատ է կերել - արտաքինը՝ տեսքը խաբուսիկ է
- գելը բուրդը կփոխե, բնույթը չի փոխի (առած) - Թբիլիսի՝ մարդը փոխում է իր արտաքինը, բայց էություը՝ բնավորությունը՝ ոչ
- գելը կապել - տե՛ս գելի բերանը կապել ◆ Ալալոս, գալալես, գելըկապեմ երկու բըթով, երկու մատով։ Հովհաննես Թումանյան
- գելը ոչխարը տարավ, վայ մեկի տիրոջը - դժբախտությունը միշտ աղքատին է հարվածում
- գելը տղա է բերում՝ ցնգնում (առած) - տե՛ս գելցնուկ
- գելի ախորժակ - մեծ ախորժակ, չափազանց շատ ուտելու ցանկություն ◆ Երվանդը գելի ախորժակ ունի։
- գելի ականջ՝ ականջիկ - վայրի խոտ, որի արմատները օգտագործվում են որպես բուժիչ սպեղանի
- Սեբաստիա՝ սղանգ բույսի տերևները
- գելի ահից գեղ չհիշել - դժվարություններից վախենալով ոչինչ չանել
- գելի աղբերգություն անել - կեղծ բարեկամություն անել
- գելի աչք շանց տալ՝ ցույց տալ - վախեցնել, երկյուղ ազդել ◆ Նրան պտի գիլի աչք ցույց տալ, որ էլ գողություն չանի։ Սահակ Ամատունի
- գելի գլխին ավետարան կարդալ - անուղղելի անձնավորությանը անտեղի խրատել ◆ Գիլի գլխին ավետարան էի կարդում, ասավ օչխարներըս սարն է գնում։ (Գրիգոր Տեր-Ալեքսանդրյան) ◆ Լավ, հիմի էլ դու մի գելի ավետարան կարդա գլխիս։ Ն-Դ
- գելի բամպոս - Սեբաստիա՝ բամպոսի վատ տեսակը՝ դժգույն դեղին գույնով
- գելի բերան ընկնել - մեծ փորձանքի հանդիպել
- գելի բերանը կապել - Ղարաբաղ՝ աղոթքով՝ հմայությամբ ոչխարը, անասունը գայլերից փրկել ◆ Սուղի, հորթս կորել է։ Գելի բերանը կապի, մի բաժակ արաղ կտամ։ Սերո Խանզադյան
- գելի բերանից հանել, օձի բերանը քցել (ասացվ.) - ավելի վատին հանդիպել, ավելի վատ մարդու ձեռքն ընկնել, ավելի մեծ փորձանքի հանդիպել
- գելի գլխին եղ՝ ճրագու քսել - Արարատյան՝ ասվում է, երբ մարդ երջանիկ բախտավոր է
- Գանձակ՝ ասվում է, երբ մարդ հոգեկան ոչ նորմալ վիճակում է
- գելի թիս՝ թստիկ՝ փստիկ - Նոր Բայազետ, Սեբաստիա, Կարին՝ գայլասունկ ◆ Ճամփու վրան գալի թստիկ էր բուսնել։ (Ձեռագիր) ◆ Կանանչներից և խոտերից նշանավոր են աղշբանք, գիլու փստիկ: Աշոտ Հովհաննիսյան
- գելի առջև գառը ծեծել - Սեբաստիա՝ հանցավորի փոխարեն անմեղին պատժել
- գելի թոզ (փխբ․) - խաբություն, մոլորություն ◆ Էտոնց ասածը գիլի թոզ ի (Ավետիք Իսահակյան) :
- գելի խաղող - Սեբաստիա՝ փոքր գառնադմակին
- տե՛ս ծոր
- գելի խոտ - Սբ (բսբ․) գայլխոտ
- Խարբերդ՝ միս, գայլի ուտելիք
- գելի խոտ ուտել - Սեբաստիա՝ չափազանց բականալ, մոլեգնել ◆ Չափազանց բարկացած, մոլեգնած մարդու կյուրինցիք կըսեն՝ կելու խոտ է կերել, իբր այդ նույսեն մարդ ուտելով՝ մոլեգնում է։ (Կարապետ Գաբիկյան)
- գելի հարսանիք - տե՛ս գելցկնուկ
- աննշան, կարևորություն չունեցող բան ◆ Նրա համար ժամն ու գիլի հարսանիքը մեկ էր:ԽԱ
- գելի հետ ճաշի գնացողը շունը հետը պիտի տանի - Խարբերդ՝ չարիքի դեմ միշտ զգույշ, պաշտպանված պետք է լինել
- գելի հետ ուտել, տիրոջ հետ շիվան անել - վնաս հասցնել. հետո էլ ցավակցել , մի կողմից խարդավանել, մյուս կողմից վշտակցել ◆ Ու օձը բնից կհանի։ Սրան են ասել՝ գելի հետ կուտի, տիրոջ հետ շիվան կանի: (Գարեգին Սևունց)
- գելի հոտառություն - սուր հոտառություն
- գելի ձեռքը ջիգյալ ընկնել - Խարբերդ՝ ոչ արժանավորի ձեռքը լավ բան ընկնել
- գելի ճրագու ուտել - անխոցելի լինել ◆ Գիլու ճրագու ի կիրե... ինոր մարմին գյուլլա չի բանի։ Զարզանդ Դարյան
- գելի ճրագու քսել - մեկին գայթակղել, ճանապարհից շեղել
- գելի մազ ունենալ՝ լինել վրեն - բախտավոր լինել, հաջողություն ունենալ ◆ Բախտը... դատավորի և ամեն մարդի մոտ բանուկ ու կտրուկ կլինի Դրա համար է, որ առած են արել ու ասում են. Գիլի մազ կա վրեն։ (Էմինեան ազգագրական ժողովածու)
- գելի մորթին ճտովն (ճիտն) ընկնել - սաստիկ հակառակվել, թարսվել, համառել ◆ Երբ մի գործ են տալիս, գիլի մորթին ճիտն է ընկնում: (Հրաչյա Աճառյան)
- գելի շարական - Նոր Նախիջևան՝ անտեղի խրատ՝ խոսք
- գելի պես իրարու աչք նայել - իրար նկատմամբ անհավատարիմ, խարդաղ լինել
- գելի պես ուտել - Սեբաստիա՝ ագահաբար՝ անկշտորեն ուտել
- գելի պլտիկ - Արաբկիր՝ մորմ, շան խաղող
- գելի սեզնը - կարմիր գույնի վայրի ալոճ
- գելի սիրտ ուտել - անվախ՝ աներկյուղ լինել ◆ Ըսկի չի վախենում, կասենաս գիլի սիրտ ա կերել: (Ստեփանոս Մալխասյանց)
- գելի վիզ - չթեքվող, անդյուրաթեք վիզ
- Սեբաստիա՝ միաբլթակ մոլախոտ, կաղնձնի, ճրագախոտ
- գելի տանձ - սղանգ բույս
- գելի տոն - տե՛ս գայլիք
- գելի ձնծաղիկ - Կիլիկիա՝ շուշանազգիների ընտանիքին պատկանող, գարնանը շուտ ծաղկող, մուգ կանաչ տերևներով բույս
- գելի ու գողի բերան տալ - գող ու ավազակներին՝ գռփողներին մի բան պատվիրել կամ պահ տալ
- գելի փորը իր օրում չի կշտանա (առած) - անհագ մարդը երբեք չի բավարարվի իր ունեցվածքով
- գելի փստիկ - տե՛ս գելի թստիկ
- գելից փախչել, արջի ճանկն ընկնել (ասացվ.) - մի փորձանքից ազատվել, ավելի մեծ փորձանքի հանդիպել
- գելն ինչքան էլ տանու անես, էլի աչքն անտառում կլինի - սովորությունը, բնավորությունը շատ դժվար է փոխել ◆ Հապա ինչու է ասած՝ գելն ինչքան էլ տանու անես, էլի աչքն անտառում կլինի: Հովհաննես Թումանյան
- գելն ու գառը մի տեղ արածել - թշնամությունը վերացնել, խաղաղուփյուն հաստատել, թշնամիները իրար հետ խաղաղ գոյակցել
- գելն ու գրող, վայ զմեկի տեր - Ալաշկերտ՝ աղետի ժամանակ քիչ ունեցողի. աղքատի փոքր վնասը ավելի մեծ է
- գել-գել անել - ագահաբար, շտապ-շտապ ուտել
- երկոտանի՝ էրկու ոտանի գել - հափշտակող, գռփող մարդ
- հին գել - շատ փորձված, խորամանկ մարդ հափշտակության սովոր, կեղեքիչ մարդ ◆ Նա հին գել ա, ամեն բանի տեղը գիտի։ Սահակ Ամատունի
- սար ու ձոր՝ գելի փոր (առած) - ասվում ՝ ագահ մարդու մասին ◆ Սար ու ձոր գելի փոր: Հովհաննես Թումանյան
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
գել2
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԳոյական
խմբագրելՀոմանիշներ
խմբագրել- տե՛ս գայլ
Արտահայտություններ
խմբագրել| Բաղադրյալ բառեր | |
Թարգմանություններ
խմբագրելԹարգմանություն
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։