թուք
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰukʰ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ թոք սպել ◆ Նա աչքի տակով խեթ նայեց Վարդանին և թուքը կուլ տվեց։ Դերենիկ Դեմիրճյան վանկեր՝ թուք
Ստուգաբանություն խմբագրել
Բնիկ հնդեվրոպական՝ *thu-ko-` *sp(h)-iēu-/*(s)t(h)iē-u- «թքել» բնաձայնական արմատից․ հմմտ․ հնդկերեն thūt-kāra «բարձրաձայն թքելը», այլև հունարեն πτύω` «թքել»․ կարող է լինել անփոփոխ բնաձայնական կազմություն։
Գոյական
- մարդու և կենդանիների բերանի խոռոչում հատուկ գեղձերից արտազատվող և կերակրի շաղախվելուն ու մարսվելուն նպաստող հեղուկ նյութ ◆ բերանի խոռոչի մեջ սնունդ մտնելիս առաստորեն թուք է արտադրվում։ (Դասագիրք) ◆ Հազին սաստկության մեջ թուքը բոսորագույն կներկվեր թաշկինակին վրա։ (Գրիգոր Զոհրապ) ◆ Ամոթ քեզ, Մոսի, թուք ու նախատինք, ամոթ քեզ նման գոված իգիթին։ ԻԹ
- (փխբ․) նախատինք, ամոթանք
զարույթը, բարկությունը
Հոմանիշներ խմբագրել
- լորձունք, շողիք, փսլինք, տողիք, թուքումուք (ժղ․)
- տե՛ս նախատինք
Արտահայտություններ խմբագրել
- թուք անել, (ժղ․) - նույնն է՝ թուքումուր անել◆ Աղջի գետինը չես տնում, ուզում ես աշխարհքի մեջ թուք անել քո հորն ու մորը։ (Պերճ Պռոշյան)
- թուք թափել - ամոթանք՝ նախատինք տալ
- թուք ուտել - նույնն է՝ թուքումուր ուտել ◆ Բյց ծածուկ ինչքան ես թուք եմ կերած։ Անդրանիկ Ծառուկյան
- թուք լինել - թուքումուր լինել
- թուքը գնալ՝ երթալ՝ հոսել՝ վազել
- ուտելու մեծ ախորժակ զգալ
- (փխբ․) շատ հավանել, հիանալ, զմայլվել
- թուքը լիզել - տե՛ս թքածը լիզել, թուքը գնալ
- թուքը կատիկը թռչել, թուքը կպչել՝ չորանալ՝ սառչել՝ ցամաքել
- սաստիկ ծարավ զգալ, բերանը ցամաքել
- սաստիկ վախենալ, ահաբեկ լինել
- թուքը կուլ տալ ◆ Սրանք աչքերները տնկած մնան և թուք կուլ տան։ (Րաֆֆի)
- ուտելու խիստ ցանկություն՝ փափագ զգալ
- ուտելիք չունենալ, շատ աղքատ լինել, հացի կարոտ լինել
- զայրույթը զսպել
- անարգանքը՝ անպատվությունը անպատասխան թողնել
- թուքը մարսել - տե՛ս թուքումուրը մարսել ◆ Լերդս կատիկս էր թռել, շունչս բերնիս դեմ ընկել, թուքս չորացել։ (Խաչատուր Աբովյան)
- թքով կպցնել
- շատ թույլ՝ ոչ հաստատուն կերպով կպցնել՝ միացնել
- (փխբ․) մոգոնած՝ շինծու և անհարիր բան ասել
- թքով կպցրած
- խախոջտ, ոչ ամուր, անհաստատ
- մոգոնած, շինծու, կցկցած
- թուք ու թքանքը մարսել - նախատինքը՝ անպատվությունը հանդուրժել մարսել՝ կուլ տալ
- թուք ու մուր - նախատինք, հայհոյանք, անարգանք ◆ Նա պատկերացնում էր այն թուքն ու մուրը, այնքա անպատվություններն ու արհամարանքները, տվել էին։ Հճ ◆ Սրանց հրամանով ՝ ծեծի հրապարակային ամբաստանության, թքի ու մուրի էին ենթարկվում։ Եղիշե Չարենց ◆ Ես էս թուք ու մուրը կուլ չեմ կարող տալ։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Այս թուք ու մուրը որ արեցիր, չես մարսի։
- թուք ու մուր տանել - նույնն է՝ թուք ու մրի ենթարկվել ◆ նարգիզը փափագում էր ազատվել… նրանց թուքն ու մուրը Հովհաննես Ճուղուրյան
- թուքը բերանի մեջ սառչել - չափազանց ցուրտ լինել ◆ Մարդու թուքը բերանի մեջ սառչում է։ (Րաֆֆի)
- թուքը սառչել - նույնն է՝ թուքը բերանի մեջ սառչել ◆ Տեր-Սարգսի թուքը սառեցավ։ (Գաբրիել Տեր-Հովհաննիսյան)
- թուքը ցամաքել -նունն է՝ թուքը չորանալ ◆ Վաչագանի թուքը ցամաքել էր, և անհամբեր սպասում էր, թե երբ պետք է արդյոք նրան ջուր հասցնեն։ (Ղազարոս Աղայան)
- թուքը գետնի չնկնել, չհասնել - նույնն է՝ թուքը բերանում սառչել ◆ Այնպես ցուրտ, որ թուքը գետին չէր հասնում։ (Ավետիք Իսահակյան)
- մեկի ափի վրա անարգանքի թուք դնել - խնդրանքը կատարելու փոխարեն անարգել, հանդիմանել ◆ Ձեռքը մեկնեց մեծատուններին, և կոշտացած ափի վրա դրին անարգանքի
թուքը: (Ավետիք Իսահակյան)
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Ա․Ա․ Սիմոնյան, Ա․Ա․ Գալոյան, Ռուսերեն-հայերեն կենսաքիմիական բացատրական բառարան, Երևան, «ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն», 1997 — 428 էջ։