կող
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [kɔʁ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ կող
վանկեր՝ կող
Ստուգաբանություն
խմբագրելԹերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *gol- «ճյուղ» արմատից, որից նաև հայերեն կողր «ճյուղ» և ռուսերեն голья «ճյուղ» բառերը։ Աճառյանը, հետևելով Մեյեին, համեմատում է թոխարերեն Ա kälyme, Բ kälymiye «կողմ» բառերի հետ, սակայն այս բառերի բուն իմաստն է «ուղղություն, աշխարհի կողմ», և նրանց համեմատությունը հունարեն κλίμα՝ «աշխարհամաս, աշխարհի կողմ» բառի հետ ավելի հավանական է։
Գոյական
- (կզմխս․) կրծքի վանդակը կազմող աղեղնաձև ոսկորները, որոնք կպած են ողնաշարին, կողորկր, կողաշար ◆ Թշնամին արդեն նահանջում էր, երբ մի նետ եկավ և ցցվեց իմ կողերի մեջ: (Մուրացան)
- մարդու մարմնի՝ իրանի աջ և ձախ մասերը՝ թիկունքից մինչև կոնքը ◆ Բժիշկն սկսեց իր խողովակով քննել նրա կուրձքը, կողերը, թիկունքը: (Նար-Դոս)
- անասունի մարմնի աջ և ձախ մասերը, պառակ ◆ Կ`երգեն տղաներ, խըթանելով միշտ կողը եզետուն: (Դանիել Վարուժան)
- առարկայի աջ կամ ձախ մասը, կողմ, կողք, եզր
- առարկայի արտաքին մակերևույթը՝ մասը ◆ Աշխարհն ուրիշ տեսակ երևաց նրա աչքում, երբ տեսավ կանաչ արտերն ու սարերի լերկ կողերը: (Ակսել Բակունց)
- լեռան երկու կողմերի միջև ընկած շերտը, լեռնակող
- առարկայի շրջափակ ◆ Տակառի կող: ◆ Ալիքները աջից ու ձախից սկսեցին զարկել նրա կողերին: (Շիրվանզադե)
- առարկայի ներսի կողքային մակերեսը։ ◆ Նա պատվիրեց քառասուն օր վառելուց հետո միայն նրա թոնրի կողերի վրա լավաշ թխել: (Րաֆֆի)
- եզր, ծայր ◆ Նստել էի նրա մահճակալի կողին ու զրուցում էինք: (Հրաչյա Քոչար)
- գրքի՝ տետրի կազմ ◆ Տետրակի հաստ կողը հիվանդի մեջքին չեին փակցնում: (Ակսել Բակունց)
- շրջանակ ◆ Հանեց ոսկե կողերով ակնոցը և խնամքով քթի վրա ամրացնելով այն, սկսեց կարդալ առաջարկված հոդվածները: (Մուրացան)
- (տպգր․) ստվարաթղթի կտոր, որ գրքի ծավալից քիչ ավելի մեծ է և ներկայացնում է ամուր կազմային թաղանթի հիմքը
- (տպգր․) կազմի ծածկիչներից յուրաքանչյուրը
- (ատղձ․) նիստերի հատման գիծ, տախտակի շերտի և եզրի կամ շերտի և ճակատի հատման գիծ
- (փխբ․) կոնք, գավակ
- համառություն, կամակորություն
- ձմերուկի՝ սեխի և այլնի շերտիկ, կուղ
- (հրտ․) ստվարաթղթի կտոր, որն ունի գրքի ֆորմատից քիչ ավելի մեծ ֆորմատ և ներկայացնում է ամուր կազմային թաղանթի հիմքը
- (ճրտրպ․) (շին․) ուղղանկյուն շենքի լայնական ճակատը
Հոմանիշներ
խմբագրել- կողաշար, կողոսկր (կզմխս․)
- կողք, կուշտ
- պառակ, կողիկ
- կողմ, եզր, կուռ
- կուղ, շերտիկ
Արտահայտություններ
խմբագրել- կողը հաստ - համառ, իր ասածի ◆ Եկե՜ք, եկե՜ք, արծիվ ուտող խորխոռներ, ձիագող գնուններ, արջ պատառող ռշտուններ, կողերը հաստ մամգուններ: Դերենիկ Դեմիրճյան
- կողը դեմ տալ, կողի ընկնել (նունն է` կողքի ընկնել) - համառել, իր մտադրվածը կատարել, ասածից չհրաժարվել
- (բրբ․) կողերը եռալ, քոր գալ - ծեծվել ուզել, ծեծվելու արժանի բան անել, ծեծվելու առիթ տալ
- կողերն ընկնել - երաժշտությունից ոգեվորվելով պարելու բուռն մղում ունենալ
- կողերը հաշվել (համրվել) - շատ նիհար լինել ◆ Մեր հարևան Պապանի շան կողերը համրվում էին դրսից: (Վախթանգ Անանյան)
- կողերը ջարդել, կողերը տրորել - շատ ծեծել, մի լավ ծեծ տալ
- կողերը իրար կպնել` կպչել - շատ նիհարել
- (բրբ․) կող տալ - 1) թոնրի հովացած լինելով` թեթև բոց տալ (տաքացնելու համար). 2) բացած խմորը թոնրի կողին խփել, թխելու համար
- կող ու կուշտ - շուրջը, շրջակայքը ◆ Պետք է աչքերդ չորս արած կող ուր կուշտդ նայես: (Մամուլ)
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | կող(ը) | կողեր(ը) |
| Սեռ. | կողի | կողերի |
| Տր. | կողի(ն) | կողերի(ն) |
| Հայց. | կող(ը) | կողեր(ը) |
| Բաց. | կողից | կողերից |
| Գործ. | կողով | կողերով |
| Ներգ. | կողում | կողերում |
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Գ. Պարիս, Պոլիգրաֆիական և հրատարակչական տերմինների ռուս-հայերեն համառոտ բառարան, Երևան, «Հայպետհրատ», 1953 — 136 էջ։
- Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։