ջուխտ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [d͡ʒuχt]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ ջուխտ
վանկեր՝ ջուխտ
Ստուգաբանություն խմբագրել
Փոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. միջին պարսկերեն ĵuxt, պարսկերեն ĵuft, այլև ավեստերեն yuxta- (հնդեվրոպական *yug-` *yeu- «կապել» արմատից, որտեղից հայերեն լուծ։
Բացատրություն խմբագրել
Պոլիս, Պարտիզակ, Եվդոկիա, Ամասիա, Կարին, Ջավախք, Արաբկիր, Վան՝
- զույգ, երկու ◆ Հմիկ չէր գիտում թե գլուխը ծեծի, թե իշի ջուխտ աչքին մեկ լավ պաչ անի։ (Խաչատուր Աբովյան)
- երկու միանման իրեր՝ առարկաներ և այլն, որոնք միասին են գործածվում և մի ամբողջություն են կազմում ◆ Մի տեփրի միջի դրած էր երեք ջուխտ նաշխուն գյուլբա՝ փեսին։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Աղջիկ քեզի ֆոթին կալոշ, մայրիկիդ ալ ըսկարփին, Հայրիկիդ ալ ջուխտ մը չարուխ՝ սրըմ չունենա։ Ժող կատակերգ
- զույգի ամեն մի ընկերը, թայ ◆ Գուլպիս ջուխտը կորցրել եմ։ (Ստեփանոս Մալխասյանց)
- երկվորյակ ◆ Նրա կինը ջուխտ է բերել։ (Ստեփանոս Մալխասյանց) ◆ Ջխտերդ ամուր ձեռով պահե Աստված։ (Էմինյան ազգագրական ժողովածու)
- Կարին, Շիրակ՝ երկուսով ◆ Էրկու աղբեր ջուխտ կէրթան, Ես էլ գիտեմ ուխտ կէրթան։ (Էմինյան ազգագրական ժողովածու)
- սաբր գալիս երկու անգամ փռշտալը ◆ Եթե մեկը զույգ փռնգա, խիստ հաջող է, զոր «ջուխտ» կանվանեն, իսկ եթե մեկ, կամ երեք, կամ ավելի, բայզ անզույգ փռնգա՝ «սաբր» կանվանեն։ (Գարեգին Սրվանձտյան)
Հոմանիշներ խմբագրել
- տե՛ս զույգ
Արտահայտություններ խմբագրել
- ջուխտ աչքիս, ջուխտ աչքիս վրա, ջուխտ աչքիս վրեն - Արարատյան՝ շատ լավ, ամենայն սիրով, մեծ ուրախությամբ ◆ Բաս որ ըտենց ա ... ֆրանգստանի թագավորի ուզածն էլ ջուխտ աչքիս վրեն: Հժհք ◆ Պարտկով կի վունչիչ տալացու չիմ, ախպեր, ամա քուր իս մարթու տալի, ջուխտ աճկիս: (Գարեգին Սևունց)
- ջուխտ աչքիս վրա տեղ ունես - շատ ուրախ կլինեմ, մեծ հաճույք կպատճառես (եթե գաս ...), ամենայն սիրով կհյուրընկալեմ, հաճույքով տեղ կտամ ու պատիվ
- ջուխտ է թե փարդ (փարտ) - բախտախաղ, որի ժամանակ մեկը մի քանի մանր իր պահում է ափի մեջ, և մյուսը գուշակում է՝ արդյոք զույգ է պահած, թե կենտ, ճիշտ գուշակելու դեպքում տանում է պահածը, հակառակ դեպքում տուժում է պահվածի չափ, զույգ թե կենտ
- ջուխտ կիրակի - իրար անմիջապես հաջորդող երկու տոն օր
- ջուխտակի կիրակի - իրար անմիջապես հաջորդող երկու տոն օր
- ջուխտ ձեռով տալ - Արարատյան՝ առատորեն բաշխել, լիաձեռն տալ ◆ Աստոծ ըսօր ինձ ջուխտ ձեռով ա տվե: Հժհք
- ջուխտ ոտ քըշել - Ուրմիա՝ արագ քշել, միանգամից քշել
- ջուխտ ոտով թալաք ընկնել - անելանելի վիճակի մեջ ընկնել, փորձանքի մեջ ընկնել ◆ Էն վախտը կսազի մեր վրա ասել, թե՝ շատ գիտեցող աղվեսը ջուխտ ոտով թալաքը կընկնի: (Պերճ Պռոշյան)
- ջուխտ ոտով թալաք ընկնել - անելանելի վիճակի մեջ ընկնել, փորձանքի մեջ ընկնել ◆ Մուղայիթ կաս, որ քու տված փողովը ականաթի մեջ չընկնիս շատ գիտեցող աղվեսի պես՝ որ ջուխտ ոտով ա ընկել: (Պերճ Պռոշյան)
- ջուխտ ջուխտ - զույգ-զույգ, երկու-երկու, զույգերով ◆ Ամենքը մի մին հընկեր հետները, ջուխտ ջուխտ առան իրանց օրհնած ուռը։ (Պերճ Պռոշյան)
- ջուխտ ջուխտ խոսել - Ղարաբաղ՝ բարձր-բարձր խոսել, աղմկալի ձայնով խոսել
- ջխտերով - զույգերով, զույգ-զույգ ◆ Էս իրիկուն ամեն ամեն նշան դրած աղջկա համար հարսնափայ ա գնացել, ձեռքերով շոր, ջխտերով գաթա, հակվա։ (Պերճ Պռոշյան)
- Աստված ջուխտ պահե - Կարին, Շիրակ՝ (օրհնանք հարս ու փեսին) միշտ միասին լինեք (լինեն), միասին ծերանաք (ծերանան) ◆ Աստված կենոք կենդանի՝ ջուխտ պահե, մեկ բարձի ծերացնե (հարսին փեսային)։ (Էմինյան ազգագրական ժողովածու)
- թագդ ջուխտ ձեռով պահե Աստված (օրհնանք) - Կարին, Շիրակ՝ Աստված թագդ՝ ամուսնությունդ ամուր՝ հաստատ պահե
- մի ջուխտ ու կենտ - շատ քիչ, սակավաթիվ
- քոռն ի՞նչ կուզե՝ ջուխտ աչքով լույս - ասվում է, երբ մեկը տենչում է մի բան ու հույս չի ունենում, թե երբևէ իր հույսը կիրականանա և հանկարծ անակնկալ լինում է այնպես, ինչպես ինքն էր ուզում
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։