բախտ
Հայերեն
Արտասանություն
ՄՀԱ: [bakht]
Ստուգաբանություն
խմբագրելՓոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. ավեստերեն baxta, միջին պարսկերեն, պարսկերեն baxt:
Գոյական
վանկեր՝ բախտ
- (ժղ․) առասպելաբանության և սնոտիապաշտական պատկերացումներով աշխարհի այն գերագույն ուժը կամ աստվածային կամքը, որը նախասահմանում է այն ամենը, ինչ կատարվում է կյանքում
- հաջողություն, բարեպատեհ բերում, հանգամանք, դիպված, հանգամանքների զուգակցում ◆ Բախտ ասած բանից բան չհասկացանք, նրա խորհուրդը բնավ չբացինք։ Համո Սահյան
- ճակատագիր ◆ Բախտը որ կա ծնվելիս է գրվում մարդու ճակատին, նրանից պրծնում չկա, — մեջ մտավ մի ուրիշը։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ա՜խ, արտասվելի վախճան, ողբալի բախտ։ (Ավետիք Իսահակյան)
- կյանքի հանգամանաքներով պայմանավորված վիճակ, դրություն ◆ Վարդանը ողջ գիտակցական կյանքում խորհել էր ու կշռել հայոց աշխարհի բախտը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- բաժուկ, վարս (ժղ․)
- (ժղ․) ժողովրդական հասկացողությամբ անձնավորված գերբնական էակ, որ մարդկանց հաջողություն կամ ձախորդություն է բերում ◆ Այս լեռներից գոռ, այն կողմ, ասում են, թե բախտն է ապրում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Բախտը որ ուզենա քնած տեղդ էլ քո դուռը կգա։ (Ավետիք Իսահակյան)
- բախտավորություն, երջանկություն ◆ Փայփայանքները բախտ համարեցի իմ մենության մեջ։ (Վահան Տերյան)
- գլխի մազերը երկու մասի բաժանող գիծը, մազաբաժան գիծ, բաժուկ
Հոմանիշներ
խմբագրել- ճակատագիր, նախասահմանություն
- նսեհ, նսիհ, իմարմեն (իմարմին) (հզվդ․)
- բախտանիվ
- չարխ (բրբ․)
- վիճակ
- դիպված, պատահար
- հաջողություն, բախտավորություն, երջանկություն, երանություն, բարեբախտություն, հաջողակություն, երջանկավետություն
- նասիբ, ղսմաթ (բրբ․)
- բաժուկ
- (նորբ․) վիճակ 2) ճակատագիր, ֆալաք (ֆատում)
Արտահայտություններ
խմբագրել- բախտը բանալ, բացել, գցել ― 1. հմայությամբ մեկի ապագան գուշակել 2. գլխի մազերը սանրելու ժամանակ մազաբաժան գծով երկու մասի բաժանել
- բախտ ունենալ ― հաջողակ լինել
- բախտը բանել ― հաջողվել, հաջողության հանդիպել ◆ Թե մի գուցե բախտը բանի, կորուստն էլ ետ ջրից հանի։ Հովհաննես Թումանյան
- բախտը բերել, կտրել - տե՛ս բախտը բանել ◆ Քո բախտը բերեց, Աքպեր, — ասաց Ամինը։ (Գարեգին Սևունց)
- բախտը բռնել - հաջողության հանդիպել
- բախտը բացվել, բախտի դռները բացվել ― անհաջողությունից հետո հաջողության հանդիպել, տե՛ս բախտի դռները բացվել
- բախտից գանգատվել, խռովել - իր վիճակից դժգոհ լինել, դժգոհություն արտահայտել
- բախտի դռները բացվել - անհաջողությունից դուրս գալ հաջողության հանդիպել
- բախտն ընկնել, բախտի դուռն ընկնել ― մեկին ապավինել (դժվար պայմաններում), մեկի օգնության վրա հույս դնել
- բախտը երեսը շուռ տալ, թեքվել, ծռվել, ջուրն ընկնել, կտրվել, քարին կամ քարին ու կապին դեմ ընկնել ― անհաջողության մեջ ընկնել, ձախորդության հանդիպել
- բախտը ետ գալ - հաջողությունը վերադառնալ ◆ Փիքր մի անի, Կեկել ջան, թող բախտս ետ գա, ալմազի ու բոլիանտի մատանիքներով մատներդ լցնեմ։ Գաբրիել Սունդուկյան
- բախտը ժպտալ - հաջողության հանդիպել, բախտը բերել ◆ Սակայն էլի բախտը ժպտաց։ Հովհաննես Թումանյան
- բախտը կապել ― հմայության մեկի բախտավորությունը խափանել
- բախտը կապվել, թեքվել, ծռվել, ծովն ընկնել, ջուրն ընկնել - գործը չհաջողվել, հաջողության չհանդիպել, իղձը չկատարվել ◆ Խեղճ աղջկա բախտը միանգամից ծովն էր ընկել․ դեյկարխանցիներից նրան ուզող չեղավ։ (Պերճ Պռոշյան)
- բախտը կտրել ― բախտը բանել
- բախտի կապ լինել - ձախորդության մեջ մնալ, հաջողության չհանդիպել ◆ Իմ սիրելի Ասլան−Ախպեր, մինչև այսօր բախտդ-կապ էր։ Հովհաննես Թումանյան
- բախտի անիվ ― բախտի դարձդարձումները և անհաջողությունները մարդկային հեղհեղուկ ճակատագիր
- բախտի անիվը շուռ գալ, թեքվել ― հաջողությունը խափանվել, բախտը դավաճանել, անհաջողությունների մեջ ընկնել ◆ Բախտի անիվը շուռ եկավ, բավական հարուստ մարդը դարձավ զոհ հրդեհի, մարդը սնանկացավ։ (Շիրվանզադե)
- բախտի առաջը (գլխին) քար գցել, բախտին քացի (քացով) տալ ― ինքն իր հաջողությունները խափանել, ինքն իրեն վնասել
- բախտի բերմունք ― բարեբաստիկ պատահմունք
- մեկի բախտն ընկնել - աղաչել, պաղատել, մեկին ապավինել
- բախտին թողնել ― պատահականության, դեպքերի, հանգամանքների բերումին վստահել, թողնել
- բախտը ուրիշ տեղ փնտրել ― ուրիշ տեղից աղջիկ ուզել
- բախտ ունենալ - հաջողակ լինել
- բախտից փախչել ― հաջողությունից, բարեպատեհ հանգամանքից հրաժարվել
- բախտը նայել ― գուշակել
- բախտը փակվել ― անբախտանալ
- բախտից փախչել - բախտավորությունից, հաջողություններից հրաժարվել ◆ Միշտ քու քամով էի թռչում, ու միշտ բախտից հեռու փախչում։ Հովհաննես Թումանյան
- բախտի բերմամբ, բախտի բերմունքով ― բարեբախտաբար, պատահաբար ◆ Բախտի բերմունքով ձեր ճանապարհի վրա գտնվող առաջին հայ գյուղը ամենից ավելի կարոտ է ձեր խնամքին։ (Մուրացան) ◆ Բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, մի մեծ ագռավ, մի գունդ պանիր դաշտում գտավ։
- բախտին քար գցել, բախտին քացի տալ - ինքն իրեն վնասել, գալիք հաջողությունը խափանել ◆ Է, Մանվել, — հառաչանքով ասաց նա, — դու քո բախտին քար ես գցում։ Սերո Խանզադյան
- բախտի խաղ ― պատահականություն
- բախտ որոնել, փնտրել - երջանկություն որոնել ◆ Քեռի Հովակիմն էլ շարունակ բախտ էր փնտրում և այդպես էլ չհասավ նրան։ (Բոգդան Վերդյան)
- իր բախտի տերը դառնալ - իր կյանքը՝ ապագան, իրավունքը տնօրինել ◆ Եվ լեռնաշխարհում ահա մեր հին Շաչում են շողերն անմարելի, Որ ճորտության մեջ հեծող գերին Դառնա իր բախտի տերը վերին։ Եղիշե Չարենց
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։