թան
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰɑn]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ թան
Ստուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական՝ *tā-ni-՝ *tā- «հալչել, հոսել» արմատից. հմմտ. հայերեն թանալ, հին անգլերեն dān «խոնավ, թաց», dīnan «խոնավանալ, թացանալ»։
Գոյական
- մածնի կամ սերուցքի հեղուկ մնացորդը, կարագը հարելուց հետո
- մածուն
- թանապուր
- մածնաջուր
- (խոհր․) պատրաստում են ապուրներ, խմում թարմ վիճակում
Հոմանիշներ
խմբագրելԱրտահայտություններ
խմբագրել- թանին թթու ասել - վիրավորել
- թանով ապուր, թանով սպաս - տե՛ս թանապուր, սպաս
- թանի բանջար - տե՛ս ոջլախոտ
- թան դառնալ՝ ըլնել
- թանի գույն ստանալ, ճերմակել, գույնը գցել
- գունատվել, սփրթնել
- թան ընկած մուկ -
- բոլորովին թրջված, խիստ թրջված (մարդու մասին)
- խայտառակված, ամոթից կուչ եկած (փխբ․)
- պարտություն կրելուց խիստ ընկճված
- թան խմելուց՝ ծամելուց գցել, թան ծամելա՝ ծմելա գցել (քցել) - սաստիկ ծեծելով ուժասպառ անել, հոգին հանել, խիստ թուլացնել, հալից գցել ◆ Էնքան տվի, թան ծմելա քցեցի: (Ձեռագիր)
- թան խմելուց՝ ծամելուց ընկել - ուժասպառ լինել
- թանի ծաղիկ - գորտնուկազգիների ընտանիքին պատկանող բույս
- թանի ճանճ - ամեն բանի մեջ խառնվող, կոտրած գդալ
- թթու է, թան չի, ամեն մարդու բան չի, թթու թան չի, ամեն մարդու բան չի, մածուն է՝ թան չի, ամեն մարդի բան չի - դժվար բան է, ամ,են մարդ չի կարող կատարել ◆ Թթու թան չի, ամեն մարդի բան չի։ Ո՞վ կարող էր Սաքոյի պես վստահ գործ բռնել, ո՞ւմ առաջին մովրովի դուռն այնպես բաց կլիներ, ինչպես մեր Սաքոյի։ (Պերճ Պռոշյան)
- (մեկի) թանին թթո՝ թթու ասել, մեկին թեթև դիտողություն անել ◆ Ես կոզիմ վըեր ... նահանց թանեն թթո ասող չինի։ (Խաթաբալա) ◆ Մին փարա մորթոց իստին նի ա կացալ, վեր յուրանց թանին թթո ըմ ասալ։ (Տմբլաչի Խաչան)
- պառավը՝ իրա թանին թթու չի ասի, վարդ իր ունեցածը չի վատաբանի
- թանը թարաքը կթթվեցնե, օշ կուտե, օշ կկերցե, Սեբաստիա՝ գրադասում է փչացնել, քան թե վայելել կամ թե ուրիշին տալ
- թան ու թացան - կաթնեղեն ◆ Ով որ մեկ կով ունի, բարիկենդանի վերջին երեկոյան ... պետք է կթի և կաթն ուտե, որ կարոտով չմնա, զատիկ օրվա ... թան ու թացանին։ ԺՀ
- թանեն ա վար բա՞ն կըլլի Մալաթիա՝ - շատ էժան է (գործ է ածվում երբ ապրանքի գինը շատ ընկնում է, այնպես որ դրանից ավել հնարավոր չէ)
- թանը քսակն ածել Նոր Ջուղա՝ - հասկանալ,գլխի ընկնել,որ չպիտի հաձողի◆ Երբ այդ բոլորը հայտնեցի իրեն, նա թանը քսակն ածեց: (Վաղարշակ Տեր-Սուքիասյան)
- թանը չի քունը, թընըքսակն էլ չի՞ քունը, թանը չի քոնը, թանամանը հո քոնն է, թանը չի քունը, թընամանն էլ չի՞ քունը, թանին տեղ ունի, շիճուկին ալ աման Սեբաստիա՝ - ուտելու մեջ էլ պետք է չափավոր լինել. պետք է ուտել այնքան, ինչքան անհրաժեշտ է։ Խոսվում է շատակեր՝ ագահ մարդու մասին, որ, կուշտ լինելով հանդերձ, ամեն տեսած բան ուզում է ուտել
- թանի գույն ստանալ - խիստ գունատվել
- թանի ծաղիկ Վան՝ - փոքրադիր ու մանր տերևներով, կապույտ ծաղիկներով բույս, որ օգտագործում են սպասի մեջ գցելու համար
- թանի ճանճ Վն - ամեն բանի մեջ խառնվող, քիթը ամեն տեղ կոծող, կոտրած գդալ ◆ Ա, թանի ճանճ, ջըլբերի չավո՞ւշն է շնորհ բերել։ Գուրգեն Մահարի
- թանն ուռիլ Սեբաստիա՝ - համառել
- թանն ու փոխինտը իրար անցընել
- ստամոքսը ծանրանալ (իրար վրա տեսակ-տեսակ ուտելիքներ ուտելուց)
- տան կամ հիմնարկի գործերը իրար անցած լինել, խառնակ վիճակ լինել
- որևէ տեղ լրիվ անկարգություն տիրել
- աճապարանքի մեջ լինել (ինչպես գողը)
- թանն ու փոխինտը իրան խառնել Սեբաստիա՝ - ամեն ինչ իրար խառնել (աճապարանքով)
- թանով ալ ըրինք Սեբաստիա՝ - այսպես էլ կարող է լինել, այսպես էլ կպատշաճի
- թանով ապուր - նույնն է թան ապուր ◆ Դու էլ Բայազետից բերած ժանգոտ պղնձե ամանում ես ջլբում ուտում, իսկ թանով ապուրի համար՝ հողե քրեղենը կա ու կա։ (Պերճ Պռոշյան)
- աս թանը շատ ջուր կվերցնե - աս հարցը այսպես չի վերջանա, դեռ երկար կքննվի (հմմտ. այս խմորը շատ ջուր կվերցնի
- թանն ածավ իրա քիսագը Չարմահալ՝ - զգաց իր տկարությունը, որ չի կարող ուզածն անել տալ, կամ ստանալ, ուստի մեղմացավ ու ձեռք քաշեց
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։