Հայերեն

ՄՀԱ՝ [χɛntʰ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ խենթ

Ստուգաբանություն

Ծագումն անհայտ է։ Քիչ հավանական է կապը *skēth- «վնաս» (այստեղից՝ խաթել և խաթարել բայերը) արմատի հետ՝ որպես սրա ռգային ձև։ Քիչ հավանական է նաև կապը *k^uenth- «տանջել, համբերել» բայերի հետ։

Գոյական

Ածական

դատողության պարզությունը քիչ կորցրած (մարդ), ծուռ, գիժ ◆ Խենթը մի քար գլորեց փոսը, հարյուր խելոքներ հավաքվեցան, չկարողացան դուրս հանել։ (Րաֆֆի)
խելքը խաղերին տված, չարաճճի, խենթուկ ◆ Երեխի նման խաբեցին ինձ շատ, Երազուն ու խենթ երեխի նման։ Հովհաննես Թումանյան
(փխբ․) եռանդով` ոգևորությամբ լի, ոգևորությունից անխոհեմ դարձած ◆ Զորքը, մարտի գեղեցկությունը, խենթ երիտասարդությունը մի պահ մոռացնել էին տվել…ներքին թույնը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
անմիտ, անիմաստ, խենթուկ ◆ Նրանք ինձ խենթի տեղ դրին։ Աղավնի
(փխբ․) հուզումներով անհանգիստ ◆ Երբեք չէր եղել հոգիս այսքան խենթ: Եղիշե Չարենց
խելահեղորեն փոփոխվող, զանազան դեպքերով հարուստ, երբ կամ որտեղ խելացնոր գործեր են կատարվում ◆ Լքել են քեզ մոռացել օրերում այս խենթ ու դարձդարձիկ։ Եղիշե Չարենց
(փխբ․) չափազանց արագ, կատաղի, մոլեգին ◆ Խենթ տրնկին սկսավ մեկեն։ (Ավետիք Իսահակյան)
(փխբ․) խենթացնող ◆ Քո խենթ մարմնի սարսուռները երջանկության…արևներ են բոցավառվում։ (Վահան Տերյան)
(փխբ․) անզսպելի, բուռն ◆ Արփիկի մեջ խենթ ցանկություն էր առաջացել։ Անահիտ Սեկոյան
(փխբ․) մի բանով խիստ տարված, մի բանի սիրահարված, մոլի ◆ Դուն արբեցությանց և գինիի ավազան:(խոսքն ուղղված է Մաշտոցին)։ Որուն մեջեն ես ալ ոսկի սափոր եմ մխրճեր Արևներու ծարավեն խենթ: Սիամանթո ◆ Նա գրքի խենթ է:
խելագար, ապուշ ◆ Խենթ կխնդա վերից տռփասեր ու զազիր։ Եղիշե Չարենց ◆ Նրա մտքերն այդ կողմ չէին հակված, և ասածները, թեև անկապ, խենթի խոսքեր չեն։ Շեքսպիր ◆ Կա այնտեղ (գժանոցում) Բաքվից ուղարկված մի խենթ: Վրթանես Փափազյան

Հոմանիշներ

պակասամիտ, ծանծաղամիտ, տկարամիտ, կարճամիտ, ցնդած, խելառ, խև, խենթուկ, (ժղ․) ծուռ, գիժ, խեռ, խենթումենթ, խենթուխելառ, խենթուլիկ, (հնց․)՝ խոլ, աղվաշ, պանդույր, սնամիտ, (գվռ․)՝ բախած, բախուկ, գժամատար, գժատուտ, լոլո, խևո, խևրուկ, խելռուկ, խելռոտ, խելռթափ, խևտրուկ, խևուլա, խևուկ, խզի, խիլխանտ, խումար, կալաշ, հովթռուկ, խովոտուկ, հովփալա, ճնտոլոտ, մարուխիկ, շեթ, շիթառ, շիդար, շոշորթ, պելակատար, պելակնդի, սալոն, տաղլեղ, տուտմարուխիկ, տուտուզ, փարուկ, փախուկ, փախած, ֆռթիկ, ֆելիմ, ծալքը պակաս, տախտակը պակաս, խելքից ծարավ, խելքից ծարավ, խելքից աղքատ, խելքից խեղճ, խելացի Դավիթ
տե՛ս խելագար

Արտահայտություններ

խենթ երակ - նույնն է՝ գիժ դամար
խենթ կով դառնալ - խելագարի պես այս ու այն կողմ վազվզել

Խենթ-Անդրեաս, Պոլիս՝ (ծաղր․) Խենթ։
Խենթ ելլալ, Պոլիս՝ Շատ սիրել գուրգուրել։ ◆ Ես խենթ կելլամ քու վարդ։ Աճ․
Խենթ եմ կըսե՝ վանքի հավերը կուտե, Սեբաստիա՝ Իրեն խենթ ձևացնելով՝ մի բանից շահ՝ օգուտ ստանալ։
Խենթ Իսրայել , Պոլիս՝ (ծաղր․) Հին ու մին շորեր հագած մարդ։
Խենթե կուշտ, խելոքի կարոտ, Սեբաստիա՝ Հիմարներով ենք շրջապատված և խելոքի կարիք ունենք։
Խենթ խետի պես աճել, Պոլիս՝ Առատ ու անկանոն աճել։
Խենթ մեղր, Համշեն՝ Վայրի՝ թունավոր մեղր։
Խենթ սունկ, Պրտ․ թունավոր սունկ։
Խենթ ու խելառ, Գիժ, հիմար, անմիտ։
Խենթերուն խենթը, Պոլիս՝ 1․ Կատաղի խենթ։ 2․ Արտառոց բաներ անող։
Խենթը գնացհարսնետուն, սա աղեկ է քըզ մեր տուն, Սեբաստիա՝ Անհոգ՝անտարբերի մեկը վայելք գտնելով՝ մոռանում է իր տունն ու տեղը՝ հարազատներին։
Խենթը իրեն է գովում, խելոքին՝ երկիրը, Հիմարը ինքն է իրեն գովում, խելոքին՝ ժոխովուրդը։
Խենթը կոտոշ չունոնար, ասվում է Սեբաստիա՝ Ակնհայտ խենթի մասին։
Խենթը ի խենթ, Սեբաստիա՝ Անմտաբար, հիմարաբար։
Խենթին խենթ ըսեն նե, թաս մը ջուր էվել կխմե, Խենթի հետ չպետք է գլուխ դնել։
Խենթին գրկել են՝ «վայ ճիվերս» կըսե, Խենթին լավություն անել չարժե։
Խենթին հարցը խելոքին փորն է, Խելոք մարդը հիմարից կօգտվի։
Ասսու խենթը, Սեբաստիա՝,
Կուշտով խենթ, Սեբաստիա՝ Բացարձակ, բացահայտ խենթ։

Բաղադրյալ բառեր
խենթություն

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ mad, erratic, daft, extravagant, devil-may-care, foolish, madcap, screwball գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ безрассудный (ru) ‎(bezrassudnyj), сумасбродный (ru) ‎(sumasbrodnyj), безумный (ru) ‎(bezumnyj), шальной (ru) ‎(šalʹnoj), шалый (ru) ‎(šalyj), бурный (ru) ‎(burnyj), буйный (ru) ‎(bujnyj), страстный (ru) ‎(strastnyj), безудержно храбрый (ru) ‎(bezuderžno xrabryj), безумец (ru) ‎(bezumec) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։