խենթ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [χɛntʰ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ խենթ
վանկեր՝ խենթ
Ստուգաբանություն խմբագրել
Ծագումն անհայտ է։ Քիչ հավանական է կապը *skēth- «վնաս» (այստեղից՝ խաթել և խաթարել բայերը) արմատի հետ՝ որպես սրա ռգային ձև։ Քիչ հավանական է նաև կապը *kuenth- «տանջել, համբերել» բայերի հետ։
Գոյական
Ածական
- դատողության պարզությունը քիչ կորցրած (մարդ), ծուռ, գիժ ◆ Խենթը մի քար գլորեց փոսը, հարյուր խելոքներ հավաքվեցան, չկարողացան դուրս հանել։ (Րաֆֆի)
- խելքը խաղերին տված, չարաճճի, խենթուկ ◆ Երեխի նման խաբեցին ինձ շատ, Երազուն ու խենթ երեխի նման։ Հովհաննես Թումանյան
- (փխբ․) եռանդով` ոգևորությամբ լի, ոգևորությունից անխոհեմ դարձած ◆ Զորքը, մարտի գեղեցկությունը, խենթ երիտասարդությունը մի պահ մոռացնել էին տվել…ներքին թույնը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- անմիտ, անիմաստ, խենթուկ ◆ Նրանք ինձ խենթի տեղ դրին։ Աղավնի
- (փխբ․) հուզումներով անհանգիստ ◆ Երբեք չէր եղել հոգիս այսքան խենթ: Եղիշե Չարենց
- խելահեղորեն փոփոխվող, զանազան դեպքերով հարուստ, երբ կամ որտեղ խելացնոր գործեր են կատարվում ◆ Լքել են քեզ մոռացել օրերում այս խենթ ու դարձդարձիկ։ Եղիշե Չարենց
- (փխբ․) չափազանց արագ, կատաղի, մոլեգին ◆ Խենթ տրնկին սկսավ մեկեն։ (Ավետիք Իսահակյան)
- (փխբ․) խենթացնող ◆ Քո խենթ մարմնի սարսուռները երջանկության…արևներ են բոցավառվում։ (Վահան Տերյան)
- (փխբ․) անզսպելի, բուռն ◆ Արփիկի մեջ խենթ ցանկություն էր առաջացել։ Անահիտ Սեկոյան
- (փխբ․) մի բանով խիստ տարված, մի բանի սիրահարված, մոլի ◆ Դուն արբեցությանց և գինիի ավազան:(խոսքն ուղղված է Մաշտոցին)։ Որուն մեջեն ես ալ ոսկի սափոր եմ մխրճեր Արևներու ծարավեն խենթ: Սիամանթո ◆ Նա գրքի խենթ է:
- խելագար, ապուշ ◆ Խենթ կխնդա վերից տռփասեր ու զազիր։ Եղիշե Չարենց ◆ Նրա մտքերն այդ կողմ չէին հակված, և ասածները, թեև անկապ, խենթի խոսքեր չեն։ Շեքսպիր ◆ Կա այնտեղ (գժանոցում) Բաքվից ուղարկված մի խենթ: Վրթանես Փափազյան
Հոմանիշներ խմբագրել
- պակասամիտ, ծանծաղամիտ, տկարամիտ, կարճամիտ, ցնդած, խելառ, խև, խենթուկ, (ժղ․) ծուռ, գիժ, խեռ, խենթումենթ, խենթուխելառ, խենթուլիկ, (հնց․)՝ խոլ, աղվաշ, պանդույր, սնամիտ, (գվռ․)՝ բախած, բախուկ, գժամատար, գժատուտ, լոլո, խևո, խևրուկ, խելռուկ, խելռոտ, խելռթափ, խևտրուկ, խևուլա, խևուկ, խզի, խիլխանտ, խումար, կալաշ, հովթռուկ, խովոտուկ, հովփալա, ճնտոլոտ, մարուխիկ, շեթ, շիթառ, շիդար, շոշորթ, պելակատար, պելակնդի, սալոն, տաղլեղ, տուտմարուխիկ, տուտուզ, փարուկ, փախուկ, փախած, ֆռթիկ, ֆելիմ, ծալքը պակաս, տախտակը պակաս, խելքից ծարավ, խելքից ծարավ, խելքից աղքատ, խելքից խեղճ, խելացի Դավիթ
- տե՛ս խելագար
Արտահայտություններ խմբագրել
- խենթ երակ - նույնն է՝ գիժ դամար
- խենթ կով դառնալ - խելագարի պես այս ու այն կողմ վազվզել
- Խենթ-Անդրեաս, Պոլիս՝ (ծաղր․) Խենթ։
- Խենթ ելլալ, Պոլիս՝ Շատ սիրել գուրգուրել։ ◆ Ես խենթ կելլամ քու վարդ։ Աճ․
- Խենթ եմ կըսե՝ վանքի հավերը կուտե, Սեբաստիա՝ Իրեն խենթ ձևացնելով՝ մի բանից շահ՝ օգուտ ստանալ։
- Խենթ Իսրայել , Պոլիս՝ (ծաղր․) Հին ու մին շորեր հագած մարդ։
- Խենթե կուշտ, խելոքի կարոտ, Սեբաստիա՝ Հիմարներով ենք շրջապատված և խելոքի կարիք ունենք։
- Խենթ խետի պես աճել, Պոլիս՝ Առատ ու անկանոն աճել։
- Խենթ մեղր, Համշեն՝ Վայրի՝ թունավոր մեղր։
- Խենթ սունկ, Պրտ․ թունավոր սունկ։
- Խենթ ու խելառ, Գիժ, հիմար, անմիտ։
- Խենթերուն խենթը, Պոլիս՝ 1․ Կատաղի խենթ։ 2․ Արտառոց բաներ անող։
- Խենթը գնացհարսնետուն, սա աղեկ է քըզ մեր տուն, Սեբաստիա՝ Անհոգ՝անտարբերի մեկը վայելք գտնելով՝ մոռանում է իր տունն ու տեղը՝ հարազատներին։
- Խենթը իրեն է գովում, խելոքին՝ երկիրը, Հիմարը ինքն է իրեն գովում, խելոքին՝ ժոխովուրդը։
- Խենթը կոտոշ չունոնար, ասվում է Սեբաստիա՝ Ակնհայտ խենթի մասին։
- Խենթը ի խենթ, Սեբաստիա՝ Անմտաբար, հիմարաբար։
- Խենթին խենթ ըսեն նե, թաս մը ջուր էվել կխմե, Խենթի հետ չպետք է գլուխ դնել։
- Խենթին գրկել են՝ «վայ ճիվերս» կըսե, Խենթին լավություն անել չարժե։
- Խենթին հարցը խելոքին փորն է, Խելոք մարդը հիմարից կօգտվի։
- Ասսու խենթը, Սեբաստիա՝,
- Կուշտով խենթ, Սեբաստիա՝ Բացարձակ, բացահայտ խենթ։
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։