շուռ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ʃur]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ շուռ
վանկեր՝ շուռ
Ստուգաբանություն
խմբագրելԹերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *skhr-s- կամ *skhur-s-՝ *sker- «պտտել, շրջել» արմատից։
Գոյական
- շուռ տալը, դարձ, պտույտ
- պտույտ, շրջագայություն
- մի տեսակ կլոր պար, որ հարսանիքի ժամանակ պարում է փեսան
Հոմանիշներ
խմբագրել- տե՛ս պտույտ
Արտահայտություններ
խմբագրել- շուռ ածել, շուռ ածիլ, շոռ ածիլ
- ման ածել, պտտեցնել ◆ Տար շուռ ածա, թող մեր հանդերը տենա։ Ահ ◆ Պա համոթ չի՞, վեր իտի քյասիբ տըղան մեր շըքախմբեն նհետ շոռ ածինք։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- մի կողմ թեքել, դարձնել 19
- վրան փաթաթել, շուրջը փաթաթել
- լցնել, թափել
- շուռ անցնել, շուռ գալ
- տապալվել
- դեպի վատը փոխվել (բարոյական նորմաներ մասին) ◆ -Դու մեղավոր չես, որդի, աշխարհքն ա շուռ անցել, փչացել։ (Պերճ Պռոշյան)
- թեքել, հակվել դեպի ◆ Թե որ գլխումն էլ մի թեթև քամու չափ խելք ըլնի ուրիշների վրա միտք փոխելու, շուռ կանցնի ինձ վրա։ (Պերճ Պռոշյան)
- շուռ անել (բրբ․)
- շրջել ◆ (Խաթմամեն) անթրոց կառնի թոնիր կ'խառնի, խառճերկըթին կ'տեպնի, պատուկ, ճլորներ կ'եռկծան, շուռ կառնեն կինեն թոնիր։ ԱՏՍ ◆ Կալամ վըր կալամին կայնավ, Շուռ չառեց, որ իյնի գետնի։ Սասնա ծռեր
- ման գալ, պտտել
- շուռ բերել
- պտտեցնել, դարձնել
- հետ կանգնելցեն (որևէ մտադրությունից)
- շուռ գալ, շուռ կյոլ, Մեղրի, Կաքավաբերդ՝ շոռ կյալ, Ղարաբաղ՝ շուռ իկյալ, Ուրմիա՝ շուռ կյալ, Ղարաբաղ, Շամախի՝ շուռ գալ, Ղարաբաղ, Ագուլիս՝ շոռ գուլ, Մեղրի՝ շոռ կոլ, Մեղրի, Կաքավաբերդ՝
- շրջվել, թեքվել, դառնալ (մի կողմի) ◆ Յսր, յիս քիզ բարով իմ տալիս, շուռ իս գալ, ղալ իս անում։ (Սայաթ-Նովա) ◆ Սպարապետը շուռ եկավ և հեռացավ իշխանուհուց։ (Մուրացան) ◆ ես կարողանում էի առանց ցավ զգալու մի կողմից մյուսի վրա շուռ գալ:Ր ◆ «Դեռ վաղ է» ... մտածեց նա և ... շուռ եկավ մի այլ փողոց։ (Րաֆֆի) ◆ Աղաչեցինք աղերսելով, ետ շուռ եկանք ու անց կացանք։ Հովհաննես Թումանյան
- շրջագայել, շրջել, ման գալ ◆ Շուռ գալով, էկեր եմ խասեր եմ էսեղ։ Ահ ◆ Հենց ընդեղ ժողովուրդը հըվաքված առըտուր ա անըմ, ընդեղ բազար ա, միկա յքինի շոռ եք, տես ընդեղ հի՞նչ կա, հի՞նչ չիկա։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Շատ շոռ կյըվողը շատ պեն կը գյիդա։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- շրջվել, ըկնել
- պտտվել ◆ Շուռ է գալիս գյուսի վրա, տեսնենք, որ թխսամոր ճուտը կփախցնի։ (Ակսել Բակունց) ◆ Երեխան էլ է իմանում, որ աշխարհս փողի վրա է շուռ գալիս։ (Ակսել Բակունց) ◆ Խաբար գնաց բըլբուլի մոդ. «վարթըն քու գալուն մընում է, ճուխկընիրըն բացրացիլ է, վըրեն շուռ գալուն մնու է»։ (Սայաթ-Նովա)
- շրջվել, երես դարձնել ◆ բախտս ինձնից շուռ է եկել։ (Հրաչյա Աճառյան)
- թափվել, շրջվել ◆ Դեզը շուռ եկավ Սահակ Ամատունի
- փնտրել, որոնել ◆ Ծին ուրան մհար քյացավ տըղան էլ քյացավ կործու շոռ կյալի։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Միք հաստադգիդիյալ ըք, , վըեր աթ մըեր շոռ գոցա մարդն ա։ (Հովհաննես Մուրադյան)
- ինքն իր վրա պտտվել, պտույտ գալ
- գույնը փոխել, պղտորվել (գինու մասին)
- ման գալ, իր քեֆին պտտվել ◆ -Կուքի, բոլ ա հինչքան հավայի շոռ ըս եկեալ ... մհենգյ էլ տու քյինահանդ, ես մին պատառ դինջանամ։ ՆԼՂԺբ
- շուռ գցել, վեր գցել, պառկեցնել (ոչխարը՝ մորթելու համար)
- շուռ դիպել, շուռ գալ, տապալվել, վեր ընկնել
- շուռ կացուցել Ուրմիա՝ ման տալ շրջեցնել
- շուռ կյալ, տե՛ս շուռ գալ
- շուռ-մուռ բերել, այս ու այն կողմ դարձնել
- շուռ-մուռ գալ
- շուռ ու մուռ տալ - այս ու այն կողմ դարձնել ◆ Նա կապան առավ, շուռ ու մուռ տվեց, ինչպես հնավաճառը, որ ուզում էր որոշել գինը մի հնացած զգեստի, որ վաղուց է վայր ընկել տիրոջ ուսերից։ (Ակսել Բակունց)
- շուռ տալ
- շուռ տալ Ղարաբաղ, Մեղրի, Կաքավաբերդ, Կարճևան՝
- Շրջել դարձնել ◆ Առը շուռ տուր, խոփիդ ղուրբան։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ձիու գլուխը շուռ ա տալիս։ (Խաչատուր Աբովյան) ◆ Եվ Սալբին կարմրեց, եղանով շուռ տվավ արդեն շրջած կիտուկը։ (Ակսել Բակունց)
- թափել, լցնել ◆ Բղղով ջուր են ... կտրիցը շուռ տվեց, տեհավ, որ ջուրը ըլավ ղալիբ-ղալիբ ոսկի։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- դատարկել, թափել ◆ Տեսնում են մի իստակ տեղ իր տոպրակը շուռ է տվել, թափել։ Հովհաննես Թումանյան
- կործանել ◆ Երկիրն էլ տեղից ես շուռ կըտայի ողջ կըխառնեի երկինք ու երկիր։ Հովհաննես Թումանյան
- հակառակ կարծիքի տրամադրել ◆ օրն Թե որ քո կամքդ ա Խուդոյին գլավնի շինել, մերաչքի վրա, էգուց ևեթ գեղի շուռ տանք։ ՊՊ
- թերթել, թերթը շրջել ◆ Շուռ են տալիս, այլ տեղ կարդում։ Հովհաննես Թումանյան
- գլորել, ցած գցել 19
- թեքել, ընթացքը փոխել, ուղղել դեպի ◆ Իր մեջը վճռում է գործը շուռ տա էնպես, ինչպես ինքն է ուզում։ Հովհաննես Թումանյան
- փռել, տապալել, պառկեցնել ◆ Տուր թե կտաս շան ճակատին, Շուռ է տալիս կատվի կողքին։ Հովհաննես Թումանյան
- Շրջվել, դառնալ, թեքվել ◆ Ա տըղա, դուն բաղովըն արի, վուտըտ տու, շաղովըն արի, էսթենը ղալմաղալ կա, Շուռ տու, էն թաղովըն արի։ (Գրիգոր Տեր-Ալեքսանդրյան)
- զբոսնել, շրջել ◆ Նորա հետ մի քանի պտույտ շուռ է տալիս բուլվարով։ (Րաֆֆի)
- պտտել ◆ Վըեր տու էս փրթես, օտես, չոբանը վըեր ես էս ոչխարներին չորս ղոլովը իրեք հետ շուռ տալըս, բաս տու օզելու վըս։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- պտտվել
- անց կացնել ◆ Մի գալուն էլ շուռ տվեց։ (Ակսել Բակունց)
- փոխել ◆ Մարգարն իսկույն հասկացավ, յուր սխալը և խոսքը շուռ տվեց։ (Մուրացան)
- թարս կողմը դարձնել, շրջել թարս կողմը դարձնել, շրջել ◆ ոչ մի շորի կտոր անպետք չէ կորչում նրա ձեռքում. ամեն մի հնոտիք շուռ է տալիս, ձևը փոխում է, և վերջապես նրանից մի նոր հագուստ է պատրաստում իրա կամ երեխաների համար։ (Րաֆֆի)
- շուռ տվող Նոր Ջուղա՝ ընկնավոր ◆ Էդ տղան շուռ տվող է, ամիսը մի անգամ շուռ է տալիս։ (Ձեռագիր)
- շուռ տուր քշի անել, ի միջիայլոց անել՝ ասել, կիսատ-պռատ անել՝ ասել ◆ Շուռ տուր քշի մի արա, այ մարդ մանրամասն պատմիր։ (Հրաչյա Քոչար)
- շուռ ու ղուռ էնիլ Արարատյան՝ Միանգամից սրբելով գետնից ձեռքով հավաքել ◆ Մե օր Բարակ շախ գիրքը ղուճախին գալում էր, տեսավ ճժեր ճան են խաղում, շուռ ու ղուռ էրավ, տղեն ճաները վերցըրեց։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- շուռ ու մուռ բերել, նույնն է շուռ ու մուռ տալ
- շուռ ու մուռ գալ, այս ու այն կողմ դառնալ, տեղում պտտվել, այս կողքի, այն կողքի վրա դառնալ ◆ օրն Դարդից մի մի կողքից մյուս կողքի վրա է շուռ ու մուռ գալիս, վերջը կնոջն ասում է։ ՀԹ ◆ Վերմակի տակ տապակվում էր Իվան Բեյը, շուռ ու մուռ գալիս, բայց քուն չէր գալիս աչքին։ (Ակսել Բակունց)
- շուռ ունիլ
- շուռ օնիլ Ղարաբաղ՝ իր շուրջը՝ իր վրան առնել, մի բանի մեջ փաթաթվել ◆ Տա ամմեն օր բախրի մորթի ար շոռ օնըմ, տուս կյամ, ջահիլ-ջըհուլ վըերսկան տըղորց ուրան անավ անըմ։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Աղճիկը պատասխանում ա. «ես աղճիկ եմ, տկլոր, խնթրում եմ մի շոր տաք շուռ ունեմ, վեր կամ։»ՀԺՀք
- ետ շուռ գալ, ետ դառնալ, ետ շրջվել ◆ Աղաչեցինք աղերսելով, ետ շուռ եկանք ու անց կացանք։ Հովհաննես Թումանյան
- երեսը շուռ տալ
- խռովել, նեղանալ, երեսը մի կողմ դարձնել ◆ -Ախ, իմ հոգուս հրեշտակ, ընչի՞ ես երեսդ ինձանից շուռ տալ։ (Պերճ Պռոշյան)
- շուռ գալ, շրջվել ◆ Ասում է, երեսը շուռ տալիս, իր երկու գոռոզ աղջիկներին առնում գնում։ Հովհաննես Թումանյան
- երես դարձնել ◆ Մինին փուլ, հըրըստոթուն շատ ըս տամ, մընան էլ իրեստ հանց շոռ ըս տամ, վըեր կուտանա հավաքելն էլ օնգատը չղնում։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
- տունը գլխին շուռ բերել, անսպասելի ծանր հարված հասցնել, մեծ վիշտ՝ ցավ պատճառել ◆ Վերջին հայտարարությունը կարծես ինջ հարվածեց և բոլոր տունը գլխիս շուռ բերավ։ (Մուրացան)
- փալանը շուռ տալ, նեղանալ, վիրավորել ◆ Խոսք էր, սազեց, տեղն եկավ, ասեցի. ի՞նչ ես փալանդ շուռ տալի։ (Պերճ Պռոշյան)
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։