պատիվ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [pɑˈtiv]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ պատիւ

վանկեր՝ պա•տիվ 

Ստուգաբանություն

Փոխառություն իրանական աղբյուրից՝ *pativ. հմմտ. սողդերեն ptβy, ptβyw:

Գոյական

1. բարոյա-էթիկական (արժանապատվություն, բարոյականության և այլն) այն սկզբունքների ամբողջությունը, որոնցով մարդը ղեկավարում է իր հասարակական և անհատկան կյանքի վարքագծում ◆ պատվի գործ, պատվով երդվել
2. արժանիքների, վաստակների և այլնի համար մեկի վայելած հարգանք, ընդհանուր ճանաչում, հեղինակություն ◆ Նրա պատիվը մեծ է կոլխոզի մեջ։ (Նաիրի Զարյան)
3. բարի անուն, համբավ, հռչակ ◆ գործարանային մակնիշի պատիվ, Գործարանի նոր արտադրանքը նոր պատվի և գնահատանքի է արժանացել։
4. արժանապատվության զգացում, պատվազգացություն ◆ Կային ուսանողներ, օրոնց համար գերագույնը միայն պատիվն էր։ (Ակսել Բակունց)
5. բարոյական անբասիրություն, անարատություն, անմեողություն (առավել կանանց մասին) ◆ Շուշանիկի պատիվն անխախտ է։ (Շիրվանզադե)
6. պարծանք, պարծանքի առարկա ◆ Խիզախությամբ ու հնարագիտությամբ նա շատ շուտով դարձավ գյուղի սիրելին, գյուղի պատիվը:
7. փառք, հարգանք, հարգանքի, փառաբանության արտահայտություն, դրսևորում ◆ Բոլորը նրան պատիվ են ցույց տալիս, «պատիվ հերոսին» գոռում
8. պատվանշան, պատվավոր կոչում և այլն, որ շնորհվում է մեկին, իր վաստակների համար ◆ Պարանոցին կրում էր նույնպես գոհարազարդ մանյակը, որից քարշ էր ընկած արքայական լանջաց պատիվը (Մուրացան)
9. հյուրասիրություն (ճաշկերույթ և այլն) իբրև շնորհակալություն, հարգանքի և այլն արտահայտություն
10. մեկին (կառվարության ղեկավարին, դիվանագիտական բարձրաստիճան անձանց, հրամանատարներին և այլն) մեծարելու, մեծարանքով ողջունելու արարողություն
11. համառոտագրված բառի վրա դրվող նշան (քրկն.)
12. (հրտ․) հին գրքերում կրճատված բառերի վրա դրվող հապավման նշան, օրինակ` ևն․, (և այլն)
13. (լեզվբ․) պատվագրության նշաններից մեկը․ երկաթագիր տեքստերում, որը հայ մատենագրության մեջ օգտագործվել է, դրվելով համառոտությամբ գրված բառի վրա․ օր․՝ ամ (ամենայն), ոպ (որպէս)

Հոմանիշներ

1. արժանապատվություն, պատվազգացություն (բարոյաէթիկական նորմերի, սկզբունքների ամբողջությունը)
2. հարգանք, մեծարանք, պատկառանք, ակնածանք, ակնածություն, խաթր (արժանիքների համար) (գվռ.)
3. անուն, համբավ, համարում, հռչակ, փառք, շուք
4. դիրք, աստիճան
5. անբասիրություն, անարատություն, անաղարտություն, անպղծություն, մաքրություն, նամուս (բարոյական) (ժղ․)
6. անմեղություն, կուսություն (աղջկա)
7. արժանապատվություն, նամուս, գդակ (պատվի զգացում) (ժղ․), (փխբ․)

Արտահայտություններ

1. պատիվ անել
   1. պատվել
   2. գործածվում է որպես քաղաքավարական արտահայտություն, շնորհ անել, բարեհաճել
2. պատիվ բերել
   1. վաստակ համարվել, հարգանքի, գովասանքի արժանի լինել
   2. վայել լինել վայելել
3. պատիվ բռնել - հարգանքի, մեծարանքի սահմանված արարողությունը կատարել
4. պատիվ պահանջել - վիրավորանքի, սուտ մեղադրանքի և այլնի համար բավարարող պատասխան, հատուցում պահանջել
5. պատիվ տալ
   1. անհրաժեշտ, վայել հարգանք մատուցել
   2. հյուրասիրել
   3. զինվորական պատվի կեցվացք ընդունել և համապատասխան արարողությունը կատարել
6. պատիվ ունենալ
   1. հարգանք վայելել
   2. գործածվում է որպես քաղաքավարական արտահայտություն (առավել առաջին դեմքով) ինձ պատիվ եմ համարում ինձ համար մեծ պատիվ է
7. պատիվը գետնով տալ - անպատվել, անարգել
8. պատիվը գողանալ - պատվազուրկ անել
9. պատվազուրկ անել - անվանարկել, վարկաբեկել
10. պատիվը ծախսել - շահադիտական նկատառումներով խղճին կամ բարոյականության դեմ գործ բռնել
11. պատիվը ճանաչել - իր պատվին, անվանը վնասող արարքից զգուշանալ
12. պատիվը ոտնատակ անել, տալ - անարգել, անպատվել
13. պատիվը պահել
    1. իր անունը խնայել, իրեն վարկաբեկող բան անել
    2. մեկին հարգելով, տարիքը, հեղինակությունը և այլնհաշվի առնելով, զիջողաբար վարել
14. պատիվը վեր գցել - նույնն է` պատիվը գցել
15. պատիվը ցեխին խառնել - անունը կեղտոտել, անվանարկել, վարկաբեկել
16. պատվի բռնել - զինվորական պատվի կեցվածք ընդունել (զգաստ կանգնել և ձեռքը գլխին մոտեցնել)
17. պատվի գնով - իր պատիվը գցելու, իրեն արատավորելու միջոցով
18. պատվի գող - գայթակղեցնող, մեկի պատիվն արատավորող
19. պատվի հետ խաղալ մեկի - մեկին անպատիվ անելու, վարկաբեկելու, պատվազրկելու վտանգի ենթարկել
20. պատվի զգացում - արժանապատվություն
21. պատվի նշան - տե′ս պատվանշան
22. պատվին դիպչել
    1. վիրավորել
    2. արժանապատվությանը վայել լինել
23. պատվով դուրս գալ - մի բան հաջողությամբ կատարել, գլուխ բերել, պարզերես դուրս գալ
24. դուր, քաշ

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ honor, honour, homage, title of abbreviation գերմաներեն՝ Abkurzungszeichen դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ честь (ru) ‎(čestʹ), почёт (ru) ‎(počót), достоинство (ru) ‎(dostoinstvo), титло (ru) ‎(titlo), титла (ru) ‎(titla) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝ signe d՛abre՛viation

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Խմբագրությամբ Ի․ Ս․ Կոնի, Բարոյագիտական բառարան, Երևան, ««Հայաստան» հրատարակչություն», 1985 — 200 էջ։
• Գ. Պարիս, Պոլիգրաֆիական և հրատարակչական տերմինների ռուս-հայերեն համառոտ բառարան, Երևան, «Հայպետհրատ», 1953 — 136 էջ։
• Հ.Զ. Պետրոսյան, Ս.Ա. Գալստյան, Թ.Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիա», 1975 — 328 էջ։
• Մ․Մ․ Ռոզենտալի, Փիլիսոփայական բառարան (Հայաստան), Երևան, 1975 — 468 էջ։