բարձ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [bɑɾt͡sʰ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ բարձ
վանկեր՝ բարձ
Ստուգաբանություն
խմբագրելՓոխառություն իրանական աղբյուրից՝ * barĵ (< barz). հմմտ. ավեստերեն barəziš, օսերեն baz, պարսկերեն bāliš «բարձ»։
Գոյական
- Զեյթուն, Հաճն՝ փետուրներով` բրդով և այլնով լցրած` սովորաբար քառանկյունի տոպրակ` իբրև փափուկ հենարան գլխի տակ դնելու համար ◆ Շնչասպառ աղջիկը գլորվեցավ բարձի վրա։ (Րաֆֆի)
- նույնպիսի պարկ մեծ մասամբ ասեղնագործած` իբրև թախտի զարդ և թիկնելու հենարան, մութաքա, գլանաձև բարձ
- Սեբաստիա՝ (տեխ․) զանազան կառույցների` մեքենաների` սարածների և այլնի հենարան կամ տակդիր ◆ կամարի բարձ, ◆ գութանի բարձ
- (կզմխս․) ուղեղի տեսանթմբի հետին հաստ մասը, որը տեսողության առաջին ռեֆլեկտոր կենտրոնն է
- (պատմ․) աթոռ, բազմոց
- (պատմ․) պատվավոր տեղ, որ թագավորը հատկացնում էր ազնվականների ըստ ավագության աստիճանի, դիրք, աստիճան, պատիվ Սեղան էին նստում հազարից ավելի բազմական, իրենց բարձի ու դիրքի համեմատ։ Ստեփան Զորյան
- (հնց․) (գրք․) ազդր ◆ Մեջքը բարակ չէր, բայց հասակին բարձրությանը և բարձերուն հաստությանը վայելած էր։ (Գրիգոր Զոհրապ)
- Արարատյան, Բալու, Բուլանըխ, Վան՝ սայլի սռնիների վրա նստած երկու կոներից յուրաքանչյուրը, առանցքակալ ◆ Սելի բարձերը մաշվել են։ Սահակ Ամատունի
- ռետինե պարկ, որի մեջ թթվածին են լցնում որոշ հիվանդությունների ժամանակ օգտագործելու համար, տե՛ս թթվածնային բարձ ◆ Երեխային տասնհինգ բարձ թթվածին տվեցին։ (Անահիտ Սահինյան)
- (փխբ․) բարձաձև բարձունք ◆ Թեև արևն արդեն իր գլուխը պոկել էր Քիրս լեռան ձյունեղեն բարձերից, բայց անտառում դեռ չէր ցրվել վաղորդյան մշուշը։ Սերո Խանզադյան
- Սեբաստիա՝ (փխբ․) ամուսնություն, կին ◆ Թազա բարձ ունենալ։ (Ձեռագիր)
- Սեբաստիա՝ մահ, հանգիստ ◆ Աստված յա բարձ տա, յա դարձ։ (Կարապետ Գաբիկյան)
- Ղարաբաղ, Ուրմիա՝ խոյակ, սյան գլխափայտը
- Սասուն՝ ճախարակի երկու ոտքերը, որոնց ոտքերը հենվում է ճախարակը
Հոմանիշներ
խմբագրել- գլխաբարձ, դմփիկ, բարձիկ (փոքր)
- (փխբ․) տակդիր
- աթոռ, բազմոց
- տե՛ս պաշտոն
- տե՛ս ազդր
- տե՛ս բարձիկ
- տե՛ս սռնակալ
Արտահայտություններ
խմբագրել- փափուկ բարձ դնել գլխի կամ թևերի տակ - սնոտի խոստումներով միամտացնել
- բարձդ բարի -
- բարեմաղթություն հիվանդությունից առողջացածին ◆ Բարձդ բարին, Շողակաթ։ (Էմինեան ազգագրական ժողովածու)
- բարեմաղթություն՝ ուղղված ծննդաբերությունից նոր ազատված կնոջը
- մի բարձի ծերանալ - բարեմաղթություն նորապսակներին՝ մինչև ծերություն միասին ապրելու, միասին ապրել մինչև խոր ծերություն
- բարձի տակին ուտել (անեծք) - ունեցածը չվայելել, անկողնում՝ հիվանդ վիճակում ուտել ◆ Ինձնանից քաշածը բարձի տակին ուտես։ (Ձեռագիր) ◆ Առածդ բարձի տակին ուտես։ Սահակ Ամատունի
- Սեբաստիա՝ բարձ բարձի խոսել - մտերմորեն խոսակցել, հաշտ ու խաղաղ ապրել, հավասարը հավասարի հետ հարաբերության մեջ մտնել
- բարձը մին անել - այր ու կին միանալ, միասին քնել, ամուսնանալ
- Ղարաբաղ՝ բարձը ջոկել - ամուսնալուծվել
- բարձը փոխել
- ամուսնու նկատմամբ անհավատարիմ գտնվել, մեծ մասամբ երեխա ունենալու նպատակով ամուսնուն դավաճանել ◆ Պառավները խորհուրդ էին տալիս բարձը փոխել։ Սահակ Ամատունի ◆ Հողն էն կնկա գլուխը, որ բարձը կփոխե, մտքի մեջ խոսեց գեղեցիկ Մարքրիտը։ (Հակոբ Մանանդյան)
- Մալաթիա՝ կինը մեռած լինելով՝ կրկին ամուսնանալ ◆ Աստված բարձ փոխել չտա։ (Հրաչյա Աճառյան)
- Սեբաստիա՝ բարձը փոխվի, բախտը չի փոխվի - մարդու երկրորդ կինը առաջինի վատ գծերը կունենա
- բարձի նստել - տե՛ս բարձ բարձի նստել - խոսել ◆ Չիմանա՞մ, ում հետ եմ բարձի նստում։ (Վահան Թոթովենց)
- Սասուն՝ բարձին գալ, բարձին գնալ - ծննդկանին տեսության գալ՝ գնալ (սովորաբար նվերներով) ◆ Երկու օր հետո ազգական ու հարևան կանայք գալիս էին ծննդկանի «բարձին», բերում էին գաթա։ (Եղիազար Կարապետյան)
- գլուխը բարձին դնել
- պառկել
- հիվանդանալ
- Սեբաստիա՝ երեսի բարձ - սնար
- իր բարձի տակեն դուրս գալ
- Պոլիս՝ խայտառակության շարժառիթը ինքը լինել
- Սեբաստիա՝ իր դրդումով որևէ բան տեղի ունենալ
- Ուրմիա՝ լեհլի-բարձով պահել - խիստ պատվով ու հանգիստ պահել ◆ Կեսառին լեհլի-բարձով են պահում։
- Արարատյան՝ քարը բարձ անել - պանդխտության մեջ ծանր կյանք վարել
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։