թել
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰɛl]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ թել
Ստուգաբանություն
խմբագրելԹերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *tek-lo-՝ *tek- «գործել, հյուսել» արմատից. հմմտ. օսերեն an-dax «թել», հին վերին գերմաներեն that «պատրույգ, քուղ, թել»։ Ըստ Աճառյանի՝ հայերենից են փոխառված պարսկերեն tēla «լար, առասան» և թուրքերեն tel «թել, լար, առասան» բառերը։
Գոյական
- երկար ու բարակ, մազանման նյութ օրգանական մարմնի մեջ
- բարակ, նուրբ, բազանման մյութ, որը արտադրում են որոշ միջատներ իրենց գեղձերից
- երկար, բարակ, փափուկ նյութ, որը ստացվում է բրդի, բամբակի, մետաքսի, կանեփի և այն մազերը մի քանի տակ մանելով կամ ոլորելով, դերձան
- որոշ մետաղներից պատրաստվող թելանման նյութ, լար
- առասան, բարակ պարան, որով շարժման մեջ են դնում մի առարկա
- երաժշտական գործիքի լար
- բույսերի բարակ, թելանման ցողուն կամ հավելված, որով նրանք փաթաթվում են իբրև հենարան ծառայող բանի (ծառի, հենակի և այլնի)
- որոշ բյուսերի կեղևից ստացվող մազանման նյութ
- կանաչ լոբու երկար փոճոկները միացնող թելանման շերտ
- հաղորդալար (հեռախոսի, էլեկտրական և այլն) (փխբ․)
- մազ, հեր (փխբ․)
- թելանման բարակ ու երկար իր, երևույթ ◆ Ստվերի թելը ձգվում է մինչև պատ: ◆ անձրևի թելեր (փխբ․)
- կապակցություն, շարնակակություն, կապ ◆ խոսքի, մտքի թել (փխբ․)
- որևէ բանի թույլ դրսևորում, արտահայտություն, գոյություն ◆ հույսի թել (փխբ․)
- նույնն է՝ ջիլ (կզմխս․)
- կապ, կապացվող, միավորվող, կապող հանգամանք ◆ Հազար թելերով քաշում են ներկան ինձ հորձանուտը իր լուռ պայքարի : Եղիշե Չարենց
(փխբ․)
Հոմանիշներ
խմբագրել- (նորբ․) դերձան, կաժ, թեռ, թեռցու, քուղ, լարան (տոպրակ կարելու կանեփի), մանաթել (մանելու), ձար (մազե), պժոժ, պզուզ (թեշիկի վրա փաթաթված) (երկար, բարակ, փափուկ նյութ, որը ստացվում է բրդի, բամբակի, մետաքսի և այլն մազերը մի քանի տակ մանելով կամ ոլորելով, դերձան) (ժղ․) (գվռ․)
- ասղանի (ասեղին անկացվող)
- մազմզուք (օրգանական մարմնի մեջ երկար, բարակ մազանման նյութ)
- բթանել (բարակ, բազանման մյութ, որը արտադրում են որոշ միջատներ իրենց գեղձերից)
Արտահայտություններ
խմբագրել- թել տալ - թելի նման երկարել, բարակ ու երկար ձգվել
- թել քաշել
- շերամի բոժոժը ջրի մեջ գցելով, թելը վիլակի վրա փաթաթել
- հեռագիր տալ (հնց․) (ժղ․)
- տե՛ս թել տալ
- թելը կտրվել - ճարը կտրվել, անճարանալ
- թելին տալ - մոռացված մի բան որևէ միջոցով մտաբերել տալ, հիշեցնել, թելադրել, հուշել
- մի թելին չդիպչել - բոլորովին ձեռք չտալ մեկին, մի բանի, ոչ մի վնաս չտալ
- թելով ոսկի - թելի վրա շարած ոսկիներից կանացի ջարդ
- թելից պանիր - տե՛ս թել-պանիր
- թել բանալ - խմորից բարակ շերտեր պատրաստել, խմորը բարակ շերտերով բացել
- թել բանջար - նույնն է թելուկ ◆ Կանանչներից ու խոտերից նշանավոր են՝ աղըշպանգ ․․․ թել բանջար։ Ահ
- թել գաթա - գաթայի մի տեսակ ◆ Թել գաթան հեպկես իլինք Ձան կուտամ ձեզի հասնիք։ Փրքշ
- թել զարկել՝ զարնել - հեռագիր տալ ◆ Բիթունին էլ ջոկ-ջոկ թել զարնիմ, թեպեշովշնոխկլիմ։ (Խաթաբալա)
- թել էրել - Վան, Պուրտ՝ որևէ արհեստ լավ սովորելով վարպետ դառնալ
- թել թայ ընել - կարգի բերել, ամեն բան իր տեղը դնել
- թել թել անել - ծվեն-ծվեն անել, Հյուսվածքը քանդել թելերի վերածել
- թել թել ընել - ծվեն-ծվեն դառնալ ◆ Հյուսվածքը մաշվելուց քրքրվել և թելերը երևալ։ Նանիտ աճկերը դուս գա, էրեխա, էլ շոր չի մնացի հաքտ, կապետ թամամ թել թել էլի։ ՍԲ
- թել հալվա - Սեբաստիա՝ շաքարով կամ դոշաբով և ալյուրով պատրաստված հալվա
- թել մանել - տևական հյուծող հիվանդությամբ տառապել, բարակ մանել
- թել չնետող՝ թել չտվող լոբի - լոբու այն տեսակը, որ ծիլ չունի
- թել պանիր - թել-թել՝ թելի տեսք ունեցող պանիր ◆ Մի կտոր սև հաց և մի կտոր էլ թել պանիր։ (Ղազարոս Աղայան) ◆ Թել պանրից սպիտակ մազերի նման հուսակ են շինում։ Ահ
- թել տալ՝ քաշել- նույնն է՝ թել զարկել ◆ Թաքավոր... թել մի տվեց...իր տղի աներոջ թե՝ «Շուտով... հ'առե իմ տղայի պատրաստութեն տեսնիս, ճամփեսիմքով։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Թել տվըն ուրինց թագավուրըն, թե «էն մարդ զասկար հըմմեն սպանից» մի (մեր)հավարին մարդ ճամբխի։ Սասնա ծռեր ◆ Խնդրում եմ թել քաշել: (Պերճ Պռոշյան)
- թել ու դարձան, շատ նիհար, շատ բարակ
- թել ու դարձան դառնալ՝ կտրել - շատ նիհարել, հյուծվել ◆ Ընենց օրն ա ընկել, դառել ա թել ու դերձան: Սահակ Ամատունի
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։
թել 2
խմբագրելՀայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰɛl]
Ստուգաբանություն
խմբագրելԲացատրություն
- (ճրտրպ․) (շին․) հին շինություններկ ավերակներից բաղկացած բլուր մշակութային շերտով /Մերձ.Արևելք/
Աղբյուրներ
խմբագրել- Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։
- Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։