կաթ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [kɑtʰ]
վանկեր՝ կաթ
կաթ1
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական, թերևս *galkt-՝ *glak- «կաթ» արմատի ուղղականի *glak-t- ձևից՝ հավանաբար ենթարկված նաև կաթ-ի ազդեցությանը. հմմտ. հունարեն γαλα, սեռական γαλακτος, լատիներեն lac, lactis:
Գոյական
խմբագրել- յուղ և սպիտակուց պարունակող սննդարար սպիտակ հեղուկ, որ արտադրվում է կանանց և կենդանիների գեղձերից, իրենց նորածին ձագին կերակրելու համար ◆ Խափշիկի ջերմ կրծքից բխած կաթը սննդարար էր համարվում երեխաների համար։ (Րաֆֆի)
- կաթնատու կենդանիներից (կով, գոմեշ, ոչխար, այծ) ստացվող նույն հեղուկը, որ գործածվում է կամ նույնությամբ և կամ էլ մշակումից հետո, որպես սննդանյութ ◆ Խտացված կաթ։ Հացնել էր են փողով առնում, եղն էլ, կաթն էլ, մածունն էլ։ Հովհաննես Թումանյան
- մի շարք բույսերի պարունակվող սպիտակավուն հյութը ◆ Դուրսի խավարին վրա լուսնյակին կաթը կհոսեր խաղացիկ քաղցրությամբ մը։ՌԶ
- սպիտակ գույն, փայլ, շող (փխբ․) ◆ Համբուրեցի այն կնոջ ձեռքը, որ ինձ կաթ է ջամբել, որ ինձ երկրորդ մայր է եղել։ (Մուրացան)
- (խոհր․) կաթնասուն կենդանիների կաթնագեղձերի հեղուկ արտադրանք՝ հիմնականում սերնդի կերակրման, աճեցման համար, օգտագործում են թարմ վիճակում, պատրաստում են ապուրներ, շիլաներ, կաթնաթթվային մթերքներ, պանիրներ, յուղ, պահածոներ, խտացնում են և չորացնում /փոշի/, դյուրամարս է և առողջարար սննդամթերք
Հոմանիշներ
խմբագրել- շիր, քաշած (հզվդ․), (բրբ․) ◆ Սրան տես… կաթ պռոշին չորացել չի, խոսքի է խառնվում։ (Ակսել Բակունց)
- դաղ, խիժ (առաջին կաթ, ծննդկանների) ◆ Կովիկ, կովիկ, կաթ տուր ինձ, կաթը տանեմ պառավին տամ։ Հովհաննես Թումանյան
Արտահայտություններ
խմբագրել- կաթ կտրել - կաթնագույն դառնալ
- կաթ ջամբել - տե′ս կաթ տալ
- կաթ մերել
- մածուն մերել ◆ Ման եմ եկել սարեսար կաթն եմ արել քեզ համար։ Հովհաննես Թումանյան
- մի գործ ավարտել, վերջացնել
- կաթը շրթունքներին (շրթունքին, պռոշին) չորացած լինել - դեռ փոքր, անփորձ լինել, բերանից կաթի հոտ գալ◆ Երբ հասկերը կաթն են ընկնում, արջերը մեզ մոտ բարձունքներից իջնում են հովիտները։ (Վախթանգ Անանյան)
- կաթ տալ ◆ Խեր լինի, Կարոյի հետ կաթն ու կորեկ եք դարձել։ (Ղազարոս Աղայան)
- ստինքով կերակրել, կուրցք տալ
- կաթ արտադրել
- կաթը փսորվել - գործը փչանալ, խանգարվել
- կաթից կտրել - նույնն է` կրծքից կտրել
- կաթը քթից բերել - տե′ս մոր կաթը քթից բերել
- կաթի անոթ - ստինք (բնստ․)
- կաթն ընկնել
- ծտի կաթ
- կաթն ու կորեկ դառնալ
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | կաթ(ը) | կաթեր(ը) |
| Սեռ. | կաթի | կաթերի |
| Տր. | կաթի(ն) | կաթերի(ն) |
| Հայց. | կաթ(ը) | կաթեր(ը) |
| Բաց. | կաթից | կաթերից |
| Գործ. | կաթով | կաթերով |
| Ներգ. | կաթում | կաթերում |
Թարգմանություններ
խմբագրելԹարգմանություն
|
|
| Թարգմանություններ | |
կաթ2
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԹերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *guət-՝ *guet- «կաթել» արմատից (պարզ չէ, թե կապ ունի արդյոք *guet- «խեժ» արմատի հետ). հմմտ. լատիներեն gutta «կաթիլ» (*e- ձայնավորի թուլացմամբ), հին իռլանդերեն bannae «կաթիլ, կաթ» (*guətsnia-՝ ըստ Ռասմուսենի)։
Գոյական
խմբագրել- կաթիլ, շիթ
Արտահայտություններ
խմբագրել- կաթ ընկնել - կաթուկ տալ
| Բաղադրյալ բառեր | |
կաթ3
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԳոյական
խմբագրել- (հնց․) տոկոս, վաշխ
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։