ուժ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [uʒ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ ուժ
Ստուգաբանություն
խմբագրելՓոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. պարթևերեն, միջին պարսկերեն ōž (ուժգին < ōžgin):
Գոյական
- կենդանի օրգանիզմների կարողությունը` մկանների լարումով շարժումներ գործողություններ կատարելու
- որևէ բան անելու ֆիզիկական կարողություն` հզորություն
- ֆիզիկական ներգործության ճնշում` բռնություն, ֆիզիկական զորության գործադրություն որևէ նպատակի հասնելու` որևէ մեկին իր կամքը թելադրելու համար
- մարդու հոգեկան գործունեություն կատարելու, մտավոր ու հոգեկան կարողություններ երևան բերելու` կամք, խելք ուժեղ բնավորություն դրսևորելու ներքին ունակություն ◆ Մերեսևը իր կամքի ամբողջ ուժով ձգտում էր մեկ նպատակի քայլել սովորելու։ (Բ. Պոլևոյ)
- որևէ բան անելու որևէ ձևով իրեն դրսեվորելու բարույական հնարավորություն` կարողություն◆ այդ բոլորը անդիմադրելի հմայքի ուժ էին տալիս նրան (Նար-Դոս)
- որևէ կարգի աշխատանք կատարելու կարողություն, հզորություն, էներգիա ◆ Ծանրության ուժ: Ձգողական ուժ:
- իրավական զորություն, գործունեություն իրավազորություն ◆ Այդ դեկրետով նախկին օրենքները կորցնում էին իրենց ուժը: (Սովետական Հայաստան)
- հզորություն, իշխանություն, ազդելու` իրեն ենթարկելու իշխելու կարողություն պետության տերությոան` կոլեկտիվի ուժ
- ներգործություն, ազդեցություն, ներազդող` ներգործող` այս կամ այն կարգի գործունեությունը դիրքավորումը` վերաբերմունքը պայմանվորող հանգամանք ավանդության սովորության ուժ
- տպավորություն գործելու` ազդեցություն թողնելու կարողություն, համոզելու` ենթարկելու` որևէ տրամադրություն գործելու կարողություն իր խոսքի ուժով նա գերազանցում էր բոլորին
- որևէ բանի դրսևորման աստիճանը` չափը, հզորություն, լարվածություն, ինտենսիվություն ◆ Քամու ուժ, հնչյունի` ձայնի` ալիքի ուժ:
- մեծություն, կարողություն, զորություն խելքի ձիրքի ուժ սիրո` ատելության ուժ
- որևէ կարգի էներգիայի աղբյուր հանդիսացող նյութական մարմին երևույթ մատերիան որպես էներգիայի աղբյուր
- որևէ կարգի գործունեության` որևէ նպատակի իրականացման ևն համար անհրաժեշտ միջոց` հնարավորություն ◆ մենք բարձր ուսում ու կրթություն ստանալով, ձեռք ենք բերում այն ուժը, որով պիտի կարենանք յուր կարիքները լցնենք։ (Մուրացան)
- որևէ բանի մղող` որևէ բան առաջ բերող հանգամանք` երևույթ ◆ այս առևտուրն էր կազմում այդ կնոջ անդիմադրելի ուժը (Լեո)
- ժողովրդի` պետության երկրի հզորությունը
- զորքեր ◆ թշնամին շարունակում է առաջ խցկվել, ռազմաճակատ նետելով նոր ուժեր (Հրաչյա Քոչար)
- որևէ բնորոշ հատկանիշով կամ գործունեության որոշակի ուղղվածությամբ բնութագրվող հասարակական խավ` խումբ` դասակարգ ևն
- արտադրական զբաղմունքային կամ մասնագիտական ընդհանրություն կազմող մարդկանց խումբ` կոլեկտիվ` ամբողջություն
- նախատեսվում է գիտական ուժերի… կենտրոնացում (ՍՀ)
- որևէ բանի համար գործադրվող ֆիզիկական զորություն, ճիգ, ջանք ◆ նա հետևում էր նկատելի ուժով և դժվարությամբ Դերենիկ Դեմիրճյան
- կենսունակություն, զարգացման ապրելու հնարավորություն, կարողություն ◆ հին ծառը այլևս ուժ չունի իր արմատների մեջ Վրթ. Փափազյան
- եռանդ, ավյուն, կորով ◆ Էլ ինչով մխիթարվի ինչով նոր եռանդ, ուժ ստանա։ (Նար-Դոս)
- գործունեության` կենսունակության ևն աղբյուր հանդիսացող հանգամանք հատկություն հանրագումարը ցույց տվեց ◆ Մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարների ստեղծագործական մեծ ուժը: (Սովետական Հայաստան)
- սաստկության թափ◆ Անսպասելի ուժով հանկարծ առաջ վազեց մեծ տիկինը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- խանդավառություն, ոգևորություն ◆ մարտական փողից ուժ կառնե գերին (Շուշանիկ Կուրղինյան)
- բռնություն ֆիզիկական կամ բարոյական զորություն ինչպես և դրա գործադրությունը որևէ նպատակով ◆ Ուժի սպառնալիքի ժամանակներն արդեն անցել են դա պետք է լավ հասկանան որոշ երկրների ղեկավարներ։ (Սովետական Հայաստան)
- բռնադատություն, հարկադրանք ◆ ես թեև հակառակ եմ քո ցանկության, բայց չեմ կարող ուժով բռնել եթե ուզում ես հեռանալ Հ. Թումանյան
- մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարները… դարձել են հասարակությանը կոմունիստական հիմունքներով վերափոխող նյութական մեծ ուժ (ՍՀ)
- արժեք, արշեքայնություն, արժութայնություն ◆ փողը հիմա ուժ ունի որ
- որևէ բանի ներքին հնարավորություն` ունակություն` զորություն ◆ (նկարչուհուն) հաջողվել է ավելի շեշտել և կենտրոնացնել վրձինի ուժը մի քանի կետերի վրա Վ. Փափազյան
- նյութական և ֆիզիկական միջոցներ հնարավորություններ ◆ Գյուղական վայրերում կոլտնտեսականների ու գյուղական ինտելիգենցիայի ուժերով կկառուցվի մոտ 7 միլիոն բնակելի տուն (Սովետական Հայաստան)
- որևէ հանրության` կոլեկտիվի` վայրի մարդիկ որպես որևէ կարգի գործունեության կատարողներ
- թունդություն
Մակբայ
- ուժ գործադրելով, ճիգ ջանք գործադրելով ◆ Արզումանը ուժով հենվում էր ծանր լինգին և մեծ քարերը տեղահան անում (Ակսել Բակունց)
- բռնությամբ, բռնություն գործադրելով ◆ Ուժով լռեցնում են խեղճերին։
- հարկադրանքով հարկադրելով, ստիպելով
- ուժգնորեն ուժեղ կերպով ◆ Սիրելիս, խելոք կեց` իր ուժով մի համբուրիր շրթունքներուս ներկը կհանես։ Վազգեն Շուշանյան
- (պաշտանվ․) առարկայի, երևույթի, դաշտի ևն ազդեցությունը այլ առարկայի վրա, ինչի հետևանքթվ տեղի է ունենում մեխանիկական շարժում, ձևախախտում, ներքին էներգիայի փոփոխություն և այլն
Հոմանիշներ
խմբագրել- զորություն, կարուղություն, կորով, զոռ, հարաքյաթ
- բռնություն, ճնշում
- կամք, խելք (փխբ․)
- հզորություն, էներգիա
- իրավազորություն
- հզորություն, իշխանություն
- ազդեցություն, ներգործություն
- հզորություն, ինտենսիվություն, լարվածություն
- մեծություն, կարուղություն, զորություն
- միջոց, հնարավորություն (փխբ․)
- հանգամանք, երևույթ (փխբ․)
- հզորություն
- ճիգ, ջանք
- կենսունակություն
- եռանդ, ավյուն, կորով
- սաստկություն, թափ, ուժգնություն
Արտահայտություններ
խմբագրել- ուժ անել - ուժ ճիգ գործադրել
- ուժ առնել - հզորանալ
- ուժ տալ - հզորություն ներշնչել
- ուժերը ներածին չափ(ով) - հնարավորությունների սահմաններում
- ուժերը ներել - հնարավորությունները թույլ տալ
- ուժերը չափել - որևէ դժվարին գործ հաղթահարելու փորձ
- ուժը կորցնել - թուլանալ
- ուժերը տեղը գալ - ուժը` զորությունը վերականգնվել
- ուժի գալ - ուժերը վերականգնել
- ուժի դիրքի քաղաքականություն - բռնության` զենքի ուժ գործադրելու սպառնալիքի կամ գործադրության վրա հիմնված քաղաքականություն
- ուժի դիրքերից խոսել - ուժ գործադրելու` պատերազմի դիմելու սպառնալիքով խոսել, զենքի ուժով սպառնալ
- ուժից ընկնել - ուժը կորցնել
Գոյական
- խանդավառություն, ոգևորություն, ոգևորվածություն, ոգեշնչություն, ոգեշնչվածություն, խանդալիցություն, պաթոս
- տե՛ս բռնություն
- տե՛ս գործոն
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Դ․Ս․ Չիլինգարյան, Ե․Լ․ Երզնկյան, Պաշտպանական-անվտանգային տերմինների հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բացատրական բառարան, Գյումրի, «ՀՀ ՊՆ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ», 2015 — 1196 էջ։