այր
Հայերեն
Արտասանություն
ՄՀԱ: [ɑɪ̯ɾ]
Ստուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հայերեն բառ է, բացատրությունը շփոթեցնող է։ Մի կողմից կա զանդկերեն arša` այր, արական, հունարեն՝ ᾰρσην, ᾰρρην՝ այրուկ, այրական, լակ՝ είρήν, հոներեն՝ έρσην՝ այրուկ այրական, սանսկրիտ՝ ršabhá` ցուլ, իսկ մյուս կողմից կա հունարեն՝ άνήρ, άν(δ)ρός բառը։
Այր՝ մարդ, գաղափարի համար հնդևրոպական նախալեզվում կա երկու բառ wiro- և ner-: Wiro-ն սովորական անուն էր, իսկ ner-ը օգտագործվում էր իր առնական հատկությունները որակելու համար։ Առաջինից կա լատիներեն՝ vir, իռլանդերեն` fer, գալլերեն՝ gwr, գոթերեն՝ wair, լիթերեն՝ vy՛ros, սանսկրիտ՝ vīrá-, երկրորդից՝ սանսկրիտ՝ nár, զանդկերեն՝ nar-, հունարեն՝ άνήρ, άνδρός, ալբաներեն՝ n′er- լատիներեն՝ Nero հատուկ անուն, neriosus` ուժեղ, իռլանդերեն՝ nert՝ գայլ, գալլերեն՝ nerth՝ ուժ առնականություն։
Տարբերակ 1
խմբագրել
վանկեր՝ այր
- տղամարդ ◆ Մի դողար, եթե այր ես։ (Նար-Դոս)
- ամուսին ◆ Հաշվեսեղանի ետև նստել են սրճարանի տերերը, այր և կին (Ավետիք Իսահակյան)
- ուժեղ, քաջ, կտրիճ (փխբ․)
Հոմանիշներ
խմբագրել- տղամարդ, մարդ, այրմարդ, առն (հնց․)
- ամուսին, էրիկ, էրիկմարդ (արևմտհ․)
- իրիկ (բրբ․)
Արտահայտություններ
խմբագրել- այր ու կին ◆ Երբ որ հասան Պերոժ քաղաքի հրապարակը՝ բոլոր քաղաքացիք, մեծ ու փոքր, այր ու կին միաբերան աղաղակեցին. — Կեցցե՜ թագավորը, կեցցե՜ թագուհին, … (Ղազարոս Աղայան)
- այր մարդ ◆ Թվում էր, որ նա (Անուշը) պետք է ծնված լիներ այր մարդ, իսկ ահա այս կանացի նրբության ունեցող երիտասարդը… կին (Շիրվանզադե)
| Թարգմանություն - տղամարդ | |
Տարբերակ 2
խմբագրել
վանկեր՝ այր
- անձավ, քարանձավ, քարայր ◆ Այրերը, լեռների մեջ գտնվող քարանձավները նրանց, ծառայում էին որպես բնակարան։ (Րաֆֆի) ◆ Եվ մութ այրերից մամռոտ ժայռերը, թավուտ ծմակից լռին խորքերից Մանուկ հասակիս հնչուն ծիծաղի արձագանքն ահա լսում ՛եմ նորից Հովհաննես Թումանյան
- խոռոչ, հիվանդագին պրոցեսից հյուսվածքների քայքայման հետևանքով մարմնի այա կամ այն օրգանի մեջ առաջացած փոքրիկ դատարկություն (բժշկ․)
Հոմանիշներ
խմբագրել- քարածերպ, փապար, սոր
- ջառ, խորավեմ, պաղանձավ (արևմտհ․) (հզվդ․)
- էր (բրբ․)
| Թարգմանություն - անձավ, խոռոչ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։