տեր
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tɛɾ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ տէր
վանկեր՝ տեր
Ստուգաբանություն
խմբագրելԿազմված է տի «մեծ» (հմմտ. տիեզերք, տիկին) և այր բաղադրիչներից։
Գոյական
- այն անձը (կազմակերպությունը, հիմնարկությունը և այլն), որին պատկանում է մի բան ◆ Ավտոմեքենայի՝ պարտեզի՝ շենքի տերը:
- սեփականատեր, մասնավոր սեփականություն ունեցող անձ
- երկրի՝ երկրամասի՝ գավառի և այլն տիրակալ (թագավոր, իշխան, նախարար և այլն) (պատմ․)
- ստրկատեր (հնց․)
- ազնվական տոհմի գլխավորը, որին պատկանում է, որպես ժառանգական սեփականություն, տվյալ երկրամասը՝ գավառը և այլն (պատմ․)
- դասակարգային հասարակարգերում՝ շահագործող դասակարգերին պատկանող անձ (պատմ․) ◆ Տեր կամ ստրուկ պիտի լինիս, ճշմարտություն չկա՛ ուրիշ։ (Ավետիք Իսահակյան)
- վարձու աշխատող պահող անձ ◆ Մյուս օրը վաղ տերը վեր է կացնում ծառային, ղրկում է արտը հնձելու։ Հովհաննես Թումանյան
- որևէ կարգի ունեցվածք (գույք, դրամ և այլն) ունեցող մարդ ◆ Միլիոնների տերը և ընդհանուր նախանձի առարկան մեռավ։ (Շիրվանզադե)
- որևէ բան ունեցող մարդ (սովորաբար՝ մեծ քանակության՝ առատության նրբերանգով) ◆ Ձիերի երամակների՝ կալվածքների՝ հողերի տեր:
- որևէ կարգի զբաղմունք ունեցող ◆ Աշխատանքի՝ պաշտոնի՝ արհեստի տեր:
- որևէ կարգի՝ հատկություն ունեցող, հոգեկան կամ ֆիզիկական որևէ հատկությամբ օժտված մարդ ◆ Մեծ խելքի՝ գեղեցկության տեր:
- վարձակալ ◆ Ո՞վ է հիմա այս կալվածքների տերը, -հարցրեց անծանոթը։
- ծնողը որպես զավակ (զավակներ) ունեցող անձ ◆ Հինգ երխայի տեր է։ Աղջկա տերը հարցնում է Սերո Խանզադյան
- որպես ամուսին կամ սիրեկան որևէ կնոջ տիրապետող անձ ◆ Դու գեղեցիկ ես, Կատուշկա, և վա՛յ քո տիրոջը: (Թ. Կոնստանտին)։
- որևէ զգացմունք՝ հոգեվիճակ ունեցող մարդ ◆ Սիրո տերը գեղեցկանում է։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- մեկի՝ մի բանի նկատմամբ լիիրավ իշխանություն ունեցողը, մեկի՝ մի բանի բացարձակապես իշխող անձ կամ անձնավորված երևույթ ◆ Բայց կյանքն է տերը - մենք նրա գերին։ (Վահան Տերյան)
- որևէ վայրում՝ բնագավառում և այլնում տիրություն անող՝ թագավորող երևույթ՝ կենդանիներ՝ բույսեր և այլն ◆ Ծովի տերերը ծովային կաթնասուններն են, որոնք այնտեղ են վերադարձել ցամաքից։ (Ժ. Պիկար)։
- արյունակցական կամ խնամիական մերձավոր կապի մեջ գտնվող հարազատ, ազգական ◆ Հիվանդի տերերը հազիվ կարողացան նրան հասցնել հիվանդանոց։
- (առավելապես՝ հոգնակի)- տնօրեն, ղեկավար, կառավարող ◆ Քեֆ էին անում և ուրախանում մեր հսկա պապերն ու մեր հայրերը՝ գյուղի տերերը: Հովհաննես Թումանյան
- որևէ բանում առավելություն՝ գերազանցություն ունեցող մարդ ◆ Դրության՝ իրադրության տեր:
- նվաճելով՝ գրավելով իր իշխանության՝ հսկողության՝ լծի տակ պահողը ◆ Արաբներն են հիմա երկրի տերը:
- տերտեր
- Աստված (կրոն․)
- հարգական կոչական բառ՝ մեկին դիմելու համար (հնց․)
- մասնավորապես՝ քահանայի անվան առջև դրվող հարգական մակդիր
- հովանավոր, պաշտպան, խնամակալ (փխբ․) ◆ Մանի՛, մանի՛, ճախարա՛կ… անտերին տեր, ճախարա՛կ, որբերին հեր, ճախարա՛կ։ Հովհաննես Թումանյան
- տան գլխավորը (հյուրերի, այցելուների, կենվորների և այլն համար) ◆ Տան տերը՝ Օհան ամի ապերը նահապետական բարքով մարդ էր։ (Ակսել Բակունց)
Ածական
- որևէ բան ունեցող, որևէ բանով օժտված ◆ Կամքի տեր աղջիկ։ ◆ Վատ վարքի տեր մարդ։ ◆ Մեծ ձիրքի տեր երիտասարդ։
- որևէ բան ունեցող՝ իր մեջ պարունակող՝ թաքցնող ◆ Կովկասը բնական մեծ հարստությունների տեր երկիր է։ (Ա. Սահինյան)
- իշխող, իրեն ենթարկող, տիրապետող ◆ Սերն է նոցա սրտերին տեր: Հովհաննես Հովհաննիսյան
Հոմանիշներ
խմբագրել- իշխանավոր, իշխան, թագավոր, վեհապետ, տիրակալ, գերիշխան, պարոն, (հզվդ․) սիր, սինյոր, մխաեր, մայո, պան, մոնաինյոր (կրոն․), տյար
- սեփականատեր, հողատեր, կալվածատեր, տեր-տիրական
- անձնիշխան, ինքնիշխան, ինքնավար, ինքնօրեն, անկախ
- հովանավոր, պաշտպան, հովանի, սատար, թիկունք, օգնական
- տե՛ս Աստված
- տե՛ս գլխավոր
Արտահայտություններ
խմբագրել- տեր անել
- մի բան տեր դարձնել
- մի բանով օժտել, տալ
- տեր Աստված - զարմանքի սրտնեղություն կասկածանքի ու երկմտության բացականչություն
- տեր կանգնել
- տիրություն անել, վորպես տեր հանդես գալ
- տիրանալ, տեր դառնալ, սեփականել
- հովանավոր պաշտպան կանգնել
- տեր(ը) չլինել - հրաժարվել, տիրություն չանել, հանձն չառնել
- տեր ողորմյա
- Աստծուց գութ, ողորմություն հայցելու արտահայտություն (հնց․)
- պատարագի ժամանակ երգվող մի երգի սկզբի բառերը, որոնցով անվանում են նաև երգը
- զարմանքի՝ տարակուսանքի՝ սրտնեղության բացականչություն
- տե՛ս տերողորմյա
| Հոլովում |
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
|---|---|---|
| Ուղղ. | տեր(ը) | տերեր(ը) |
| Սեռ. | տիրոջ | տերերի |
| Տր. | տիրոջ(ը) | տերերի(ն) |
| Հայց. | տիրոջ(ը) | տերիների(ն) |
| Բաց. | տրոջից | տերերից |
| Գործ. | տիրոջով | տերերով |
| Ներգ. | (տիրոջում) | տերերում |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։