թշնամի
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [tʰʃnɑˈmi]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ թշնամի
վանկեր՝ թ(ը)շ•նա•մի
Բառակազմություն խմբագրել
- թշնամ + -ի
Ստուգաբանություն խմբագրել
«Թշնամ» (*թշման/*դշման) արմատը փոխառված իրանական աղբյուրից․ հմմտ․ մանիքեական պարթևերեն 𐫅𐫇𐫢𐫖𐫗 (dwšmn), 𐫅𐫇𐫢𐫖𐫏𐫗 (dwšmyn/dušmen), պարսկերեն دشمن (դոշման)։
Ազգական է «դուշման»-ին։
Գոյական
- նա, որ թշնամության՝ հակառակության՝ պայքարի մեջ է գտնվում մեկի հետ, հակառակորդ ◆ Մարդկանց մոտ պետք է աչալուրջ լինես…որ…քեզ չհոշոտեն թե բարեկամդ և թե թշնամիդ։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Թող մեր թշնամիներին էլ չպատահի այն, ինչ որ պատահեցավ այս տան հետ։ (Րաֆֆի)
- տվյալ պետության՝ կուսակցության դեմ թշնամաբար տրամադրված մարդ՝ կուսակցություն ◆ Քաղաքը գրավված էր, իսկիրենք մնացել էին քարի գլխին՝ պաշարված անթիվ թշնամիներով։ (Րաֆֆի) ◆ Ինձ պաշտպանելու ժամանակ անցավ նրա թիկունքի միջից թշնամու նիզակը։ (Րաֆֆի)
- որևէ բանի մարտնչող՝ սկզբունքային հակառակորդ, մաքսիզմը թշնամի է ամեն կարգի դոգմատիզմի շղթան ◆ Նահանջող թշնամին ետ դարձրեց ձիերի գլուխը։ (Ակսել Բակունց) ◆ Նույն միջոցին թշնամու խառնիճաղանջ բազմությունը թողնում է բերդը։ (Րաֆֆի) ◆ Առավոտը կգնանք հզոր, կփշրենք թշնամու շղթան։ Եղիշե Չարենց
- որևէ բան մերժող՝ բացասող, ստորաքարշության թշնամի ◆ Մեր կրոնքի հեղինակը հրաման չէ տալիս սուր բարձրացնել մեր թշնամիների և մեր նեղիչների վրա։ (Րաֆֆի)
- թշնամական կողմի զինվոր ◆ Իսկ դու չգիտե՞ս, որ թշնամու երկրից գաղտնի անցնողը… լրտես է, կամ… ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Հայոց գլխավորները չէին կարող միանալ, որ ընդհանուր ուժերով պատերազմեին երկրի արտաքին թշնամու դեմ։ (Րաֆֆի)
- թշնամական երկիր՝ պետություն ◆ Մի՞թե դա այն մարդն է, որ այնքան թշնամի էր դպրոցին։ (Րաֆֆի) ◆ Կուսակցությունը ջախջախեց լենինիզմի թշնամիներին։ (Մամուլ)
- զինված հակառակորդ, ռազմական ընդհարման կողմերից մեկը մյուսի համար ◆ Պատմա-համեմատական մեթոդը չի թույլատրում անհիմն համեմատություններ, նա թշնամի է ամեն մի կամայականության։
- (փխբ․) միմյանց հետ անհամատեղելի՝ միմյանց հակասող՝ բացասող երևույթներից յուրաքանչյուրը, կրոնն ու գիտությունը թշնամի են միմյանց ◆ Մարդ իր լեզվից պետք է զգուշանա, այն նրա ամենավտանգավոր թշնամին է։
- գյուղատնտեսության վնասատու, կաղամբաթիթեռի թրթուրը բանջարանոցների թշնամին է ◆ Կրոնը և գիտությունը թշնամի են։
- գոյության կռվի մեջ՝ գիշատիչն իրեն սնունդ ծառայող կենդանու, համար, կաշալոտը կաղամարի ահեղ թշնամին է ◆ Կաղամբի ամենավտանգավոր թշնամին թրթուրն է։
- (փխբ․) վնասակար բան, չարիք, ծխելը առողջության թշնամին է ◆ Նա անտեսանելի է դառնում թշնամու աչքից։ (Րաֆֆի)
- մրցակից ◆ Գազաններից և այլ հզոր թշնամիներից պաշտպանվելու անհրաժեշտությունը հարկադրում էր նրան ապրել համայնքներով։ (Լեո)
- (հվքկն․) թշնամական զորք ◆ Մի թշնամի ձեռք հսկում է մերնվրա։ (Րաֆֆի) ◆ Ճամփին թշնամի զորքերը հանկարծ վրա տվին մարդկանց, կոտորեց։ Հովհաննես Թումանյան
- թշնամին ամրացել էր գետի աջ ափին
- (պաշտանվ․) ընդդիմատրող, պատերազմղ կողմը, նրա զորքը, զինվորները (գործածվում է գերազանցապես հրապարակախոսական կամ գեղարվեստական տեքստերում, ռազմագիտական գրականության մեջ կիրառելի է դրա համարժեք «հակառակորդ» տերմինը, գեղարվեստական տեքստերում՝ «ոսոխ» բառը, իսկ մարզական տերմինաբանության մեջ՝ «մրցակից» տերմինը)
Հոմանիշներ խմբագրել
- տե՛ս դուշման
- հակառակորդ, ախոյան, ոսոխ
- (հնց․) ընդդիմակից, ընդդիմադիր, ընդդիմամարտ
- (ժղ․) թուրութվանք, շուն ու գայլ, շուն ու կատու, աչքի փուշ, միս կտրող
- (պատմ․) հակա
Արտահայտություններ խմբագրել
- թշնամի դառնալ՝ լինել - թշնամանալ ◆ Անունս ինձ թշնամի է դառել։ (Ավետիք Իսահակյան)
- սկզբունքային հակառակորդի դիրք բռնել ◆ Նրանք չեն կարող թշնամի լինել լուսավորության։ (Րաֆֆի)
- թշնամու սրտով լինել - մեկին այնպիսի վատ բան պատահել կամ այնպիսի դրության մեջ լինել, որ թշնամին ուրախանա՝ գոհունակության զգացում ապրի ◆ Հո չենք կարող թշնամու սրտովը լինել։ (Պերճ Պռոշյան)
- թշնամուն գործակցող անձ
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Դ․Ս․ Չիլինգարյան, Ե․Լ․ Երզնկյան, Պաշտպանական-անվտանգային տերմինների հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բացատրական բառարան, Գյումրի, «ՀՀ ՊՆ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ», 2015 — 1196 էջ։
- Մ․Խ․ Պողոսյան, Ֆրանսերեն-հայերեն ագրոէկոլոգիական և անտառագիտական տերմինների համառոտ բառարան (ՀԳԱ), Երևան, 2005 — 144 էջ։