իշխանություն
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [iʃχɑnutʰˈjun]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ իշխանութիւն
վանկեր՝ իշ•խա•նու•թյուն
Ստուգաբանություն
խմբագրելԳոյական
- պետությունը կառավարելու իրավունք, քաղաքական տիրապետություն ◆ Նա (բանվոր դասակարգը) իշխանությունը վերցնում է ոչ թե նրա համար, որ շահագործման մի ձև փոխարինի մյուսով, այլ նրա համար, որ ոչնչացնի ամեն մի շահագործում և ամեն մի դասակարգ։ (Դասագիրք) ◆ Այս օրվանից ամբողջ իշխանությունը պատկանում է բանվորների, զինվորների և գյուղացիների խորհուրդներին։ (Ակսել Բակունց)
- պետական կառավարման մարմինների ամբողջությունը, կառավարություն ◆ Քաղաքում երկար ժամանակ գոյություն ուներ երկու իշխանություն՝ քաղաքային դուման և բանվորական դեպուտատների խորհուրդը։ ◆ Եթե իշխանության ձեռքը ընկնելու լինեն, - ասաց նա- այդ թղթերից մեկը բավական է, որ քեզ, տանուտեր Խաչո, քո որդիների հետ կախաղան բարձրացնեն։ (Րաֆֆի) ◆ Այս րոպեին ես ինձ մոտ ունիմ պատշաճավոր իշխանության կողմից տրված ժապավինյալ մատյան։ (Րաֆֆի)
- պետություն, պետականություն ◆ Արշակունյաց իշխանությունը անկման վիճակի մեջ էր։ (Րաֆֆի) ◆ Հայերն էլ մի ժամանակ ունեին պետություն, իշխանություն և զորություն աշխարհի մեջ։ (Րաֆֆի)
- պետական մարմիններ իրավունքը և լիազորությունը ◆ Օրենսդրական իշխանություն:
- վարչակարգ, տիրապետություն ◆ Պարսից իշխանությունը այս երկրից անցնելեն հետո նոր տիրապետողի նոր քաղաքակրթությունը ամենևին չկարողացավ փոխել նրան։ (Րաֆֆի)
- որևէ իշխանի՝ կառավարչի կողմից կառավարվող երկիր՝ երկրամաս՝ նահանգ՝ տարածություն ◆ Այնուհետև ցանկացար, որ իմ զորքերը հանեմ քո հոր իշխանության սահմաններից։ (Մուրացան)
- իշխելու՝ կառավարելու ժամանակաշրջանը ◆ Նրա իշխանությունը կարճ տևեց
- իշխան լինելը, իշխանավորություն ◆ Բայց ժամանակներին հասցրած հարվածն ու վիրավորանքը ընդունում էր վիրավորանք իր իշխանության, իր անձի հասցեին։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- իշխանական տիտղոս ◆ Ինչ է պակասում թշնամուն. մեկին թագ կընծայե, մյուսին իշխանություն կտա. այդ տիտղոսներով նրանց փառամոլությունը կգրգռե։
- (փխբ․) պաշտոնական անձ կամ անձինք ◆ Նա Նա Արինցևի կթան կովն էր, իմ ձեռքն ընկավ, որովհետև Ագրինցևը չէր կարողացել լավ շոյել նորին իշխանության սիրտը։ (Շիրվանզադե) ◆ Նրա կողքից քայլում էր ինքը՝ գյուղի իշխանությունը:
- կառավարելու՝ հրամայելու՝ կարգադրելու իրավունք՝ հնարավորություն ◆ Դպրոցը գտնվում էր եկեղեցական անմիջական իշխանության ներքո։ (Րաֆֆի) ◆ Ինչ է իշխանությունը, իշխանությունը կամքերի միակցությունն է՝ փոխանցված մի անձի։ Թարգմ
- իրավասություն, ղեկավարում ◆ Եվ նա ծրագրեր էր հորինում որևէ միջոցով ազատվելու համար ավագ եղբոր իշխանությունից: (Շիրվանզադե) ◆ Նրանից հետո երկրորդ տեղն է բռնում մեծ տատը, որի իշխանությունը տարածվում է ավելի կանանց հասարակության վրա։ (Րաֆֆի)
- (հզվդ․) զորություն, ուժ, ազդեցություն ◆ Նրա խոսքի իշխանությունը ընկճում էր բոլորին։
- (հզվդ․) հարկադրանք ստիպմունք ◆ Անձրևը շարունակ թափվում էր, ես ամբողջապես նրա իշխանության տակ էի գտնում։ (Մուրացան)
- որևէ բանի բացարձակ գերիշխում՝ տարածվածություն, թագավորություն ◆ Խավարի իշխանություն:
- (եկեղ․) եպիսկոպոսի թեմ՝ վիճակ
- (սոց․) բռնի իշխանություն, որը փորձում է իշխել զենքով
Հոմանիշներ
խմբագրել- տիրապետություն, գաիսոն (բնստ․) թագավորական
- կառավարություն
- տե՛ս պետություն, տերություն
- տե՛ս ղեկավարություն
- տե՛ս գերիշխանություն
- տե՛ս թագավորություն
- տե՛ս նախարարություն
- տե՛ս մելիքություն
- տե՛ս իրավասություն
- տե՛ս ազդեցություն
Արտահայտություններ
խմբագրել- իր իշխանության տակ առնել – իրեն ենթարկել ◆ Դոլոխովի ձեռները, որոնց Ռոստովը և սիրում էր և ատում, նրանց առել էին իրենց իշխանության տակ: Թարգմ
- իշխանություն բանեցնել – փորձել ուրիշնեի վրա իշխել, ղեկավարել, իր իրավունքները չարաշահելով ուրիշների վրա իշխել, ուրիշներին ղեկավարել ◆ Չեմ թույլ տալ Սմբատին իմ գլխին իշխանություն բանեցնի: (Շիրվանզադե)
- իշխանության վրա լինել – տե՛ս իշխանություն ունենալ ◆ Այդ բոլորի գլուխը կանգնում էր ինքը Պողոսը, որ այդ ժամանակ իշխանության վրա էր: Վրթանես Փափազյան
- իշխանություն ունենալ – իշխելու՝ կառավարելու իրավունք՝ պաշտոն ունենալ
- մեկի իշխանությանը հանձնվել՝ ենթարկվել – մեկի ազդեցության տակ լինել՝ ընկնել, մեկին ենթարկել
- իշխանությունը կորցնել – այլևս ազդեցություն չունենալ
- ես ձեր իշխանության տակ եմ – լսում եմ ձեզ, պատրաստ եմ կատարելու ձեր ամեն մի կարգադրությունը
- իշխանության գլուխ անցնել
- ղեկավարություն ստանձնել, պաշտոնյա դառնալ
- պետության ղեկավարությունը ստանձնել
- մեկին իր իշխանության տակ պահել – մեկի վրա ազդեցություն ունենալ
- իշխանությունը չարաշահել՝ ի չարը գործ դնել – իշխելու ընթացքում կամայականություններ թույլ տալ, իշխանությունը իր քմայնքներին ու շահերին ծառայեցնել
| Ա ներքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | իշխանություն(ը) | իշխանություններ(ը) |
| Սեռ. | իշխանության | իշխանությունների |
| Տր. | իշխանության(ը) | իշխանությունների(ն) |
| Հայց. | իշխանություն(ը) | իշխանություններ(ը) |
| Բաց. | իշխանությունից | իշխանություններից |
| Գործ. | իշխանությամբ | իշխանություններով |
| Ներգ. | իշխանությունում | իշխանություններում |
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
անգլերեն՝ authority, power , authority , dominion , domination, cannonarchy հունարեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ власть (ru) (vlastʹ), княжение (ru) (knjaženije), княжество (ru) (knjažestvo), владычество (ru) (vladyčestvo) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Գրգեարյան Հ․Ղ․, Հարությունյան Ն․Մ․, Տնտեսական աշխարհագրության տեղեկատու բառարան (խմբ. Ավագյան Գ․Ե․), Երևան, ««Լույս» հրատարակչություն», 1982 — 408 էջ։
- Սուսաննա Ասիկյան, Սոցիոլոգիա (Անգլերեն-հայերեն բացատրական բառարան), Երևան, ««Զանգակ» հրատարակչություն», 2015 — 208 էջ։