խորշ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [χɔɾʃ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ խորշ
վանկեր՝ խորշ
խորշ1 խմբագրել
Ստուգաբանություն խմբագրել
Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *khor-s-՝ *(s)ker- «կտրել» արմատից, որտեղից՝ քերել, քորել, այլև, թերևս, խոր. հմմտ. *-s աճականով՝ հունարեն κορσοω՝ «խուզել», միջին իռլանդերեն, կիմրերեն corr «հյուծված, թզուկային», թոխարերեն Ա kárst, Բ kärst «կտրել, անջատել, քայքայել», խեթերեն korš «կտրել, հատել, անջատել, առանձնացնել». իմաստներով մոտ են՝ հին իռլանդերեն skard «քարթ, կտրվածք, անցք, ծակ», skor «քարթ, ճեղք», հին սլավոներեն červo «որովայն, փոր, արգանդ»։
Գոյական խմբագրել
- որևէ բանի վրա գոյացած ճեղք՝ բացվածք ◆ Ծղրիդը կերգե անտես խորշերեն: (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Մթնկա խորշում թպրտաց գիշերահավը։ (Ակսել Բակունց)
- փոս ◆ Գերեզմանի խորշը ցրտաշունչ։ (Վահան Տերյան)
- խոռոչ, այր ◆ Ուղեղիս խորշերը կմաքրեք այսինչ դեզերով։ (Ղազարոս Աղայան)
- պատի մեջ պատրաստված խոռոչ, բատուց ◆ Որմնասյուններով բաժանված մասերում մեջ շինված էին կամարազարդ խորշեր: (Մուրացան) ◆ Ձմեռը հաստ պատի մը կողին մեջ բացված պատուհանաձև խորշը կը քնանար։ (Գրիգոր Զոհրապ)
- տուփի՝ արկղի և այլնի բացվածք՝ անցք ◆ Քթախոտի տուփը ձեռնածոփ արկղիկի նման երկու խորշեր ուներ։ (Րաֆֆի)
- անկյուն ◆ Աչքս դարձուցի դատարկ սենյակի չորս խորշերն: Ռափայել Պատկանյան
- (կզմխս․) նույնն է՝ խոռոչ (4)
- զանազան բաների ծալքերից գոյացած փոս տեղ ◆ Լայն շրջագգեստի ծալքերը ալիքանման խորշեր էին գոյացել։ ◆ Հագուստի…լայն ծալքերը ալիքավոր խորշերով իջնում էին մինչև ոտքերը։ (Մուրացան)
- զանազան պտուղների սերմնահատիկի փոսիկը
- մեղրի խորիսխի բջիջը ◆ Մեղուն մեղրը լցնում է մոմե խորշերում:
- ակոսանման փոս որևէ բանի մակերեսին ◆ Այտի խորշերը սպառնալից տեսք Էին տալիս նրան։ ◆ Աչքերի տակ կապտավուն խորշերը լայնանում էին։ (Շիրվանզադե)
- գետերի՝ լճերի՝ ծովերի ափի մեջ խոր ընկած տարածություն՝ տեղ ◆ Նրան ծանոթ էին ծովակի բոլոր խորշերը: (Րաֆֆի)
- (փխբ․) բնակվելու անկյուն ◆ Բնության այդ խորշը նրան հարազատ թվաց։ (Ակսել Բակունց) ◆ Նա դողդողում է, նա թշվառ որբիկ, ամենից մի տաք խորշ է աղերսում։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
- նույնն է՝ ետնախորշ ◆ Բարոյական պարսկական կեղտերը, որոնք առաջ համարձակ էին կատարվում, այժմ թաքուն խորշերում` ավելի շատացած` ապականում են ամբողջ երկիրը։ Վրթանես Փափազյան
- (արևմտհ․) հասարակական խավ՝ միջավայր ◆ Իր սոցիալական սկզբնավորումն առնում է մահվան դատապարտված դասակարգի քայքայվող խորշերից: Եղիշե Չարենց ◆ (Նա) իր սոցիալական սկզբնավորումն առնում է մահվան դատապարտված դասակարգի քայքայվող խորշերից: Եղիշե Չարենց
- (փխբ․) խորք, էություն, մարդու ներքնաշխարհ ◆ Ամենայն անկեղծությամբ խոստովանեց բոլորը, ինչ որ ուներ իր հոգու խորշերում: (Ղազարոս Աղայան)
- (ջրբերկ․) հորատանցքը կամ ստորերկյա փորվածքը ապարների զանգվածից սահմանափակող և անցման աշխատանքներով նախատեսված ուղղությամբ առաջ տեղափոխվող մակերևույթ
Հոմանիշներ խմբագրել
- ծակ, ճեղք, փապար ժայռիյ, փոս, գուբ, խոռոչ
- աչք, խաղ
Արտահայտություններ խմբագրել
| Թարգմանություններ | |
| |
խորշ2 խմբագրել
Ստուգաբանություն խմբագրել
Ծագումն անհայտ է։ Մերձավոր իմաստով հունարեն κορος՝ «երեխա» բառը հատկացվում է *ker- արմատին, որից հայերեն սերունդ, այլապես կարելի էր ենթադրել հնդեվրոպական հատուկ *ker- «երեխա» արմատ, որտեղից *k > *kh անցմամբ, կարող էր լինել *khor-s > խորշ։
Գոյական խմբագրել
- երեխա, մանուկ
խորշ3 խմբագրել
Ստուգաբանություն խմբագրել
Հազիվ թե հնդեվրոպական *khor-s-` *(s)ker- «կտրել» արմատից։
Գոյական խմբագրել
- խոշոր կտոր, կռոճ
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Ավետիսյան Վ․Ա․ և ուրիշներ, Ջրաերկրաբանական և ինժեներաերկրաբանական ռուս-հայերեն բացատրական բառարան (Գիտություն), Երևան, 1995 — 351 էջ։