ծիրան
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [t͡siˈɾɑn]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ ծիրան
վանկեր՝ ծի•րան
Ստուգաբանություն
խմբագրելԹերևս կապ ունի հնդեվրոպական *g՛er- «հասունանալ, ծերանալ» արմատի հետ, որ հայերենին անցել է բուն ծեր ձևով։ Ծիրանի անունը կապված է հասունանալու գաղափարի հետ, այն համարվել է վաղահաս պտուղ (հմմտ. լատիներեն praecogum «վաղահաս» > հունարեն πραικοκιον > արաբերեն (al-)birqūq (barqūq) > իսպաներեն albaricoque, պորտուգալերեն albricoque, կատալոներեն a(l)bercoc, որտեղից՝ ծիրանի եվրոպական անվանումները (ֆրանսերեն abricot, անգլերեն abrecock, ավելի ուշ, ֆրանսերենի ազդեցությամբ՝ apricot): Հնդեվրոպական *g՛er- արմատի ածանցյալն է *-no ածանցով «հատիկ, միջուկ, կորիզ» իմաստով մի նախաձև, որից ծագում են լատիներեն grānum «հատիկ», նոր գերմաներեն korn «արմատ», kern «միջուկ», ռուսերեն зерно «հատիկ, հացահատիկ, սերմ» բառերը։
Ծիրանի բուն հայրենիքը Չինաստանն է, բայց հնում այդպիսին է կարծվել Հայաստանը, որի Արմենիա անվան հետ կապված է ծիրանի գիտական armeniaca անվանումը՝ որպես հայկական պտուղ[1]։ Հմմտ. նաև ակկադերեն armannu(m) (armanû) «ծիրան(ի)», ասորերեն hazzura armənājā «հայկական խնձոր՝ ծիրան»։
Գոյական
- ծիրանենու պտուղը, Հայաստանի բնիկ մրգերից է, որը դեպի Եվրոպա է տարածվել Հայաստանի միջոցով, այդտեղից էլ լատիներեն անվանումը՝ Prunus armeniaca ◆ Դեղնագույն դեղձը համեստորեն թաքնվել էր ծիրանի հսկա ծառերի ետևում։ (Րաֆֆի) ◆ Ճանապարհին մի քանի գյուղեր տեսանք քարերի գլխին, ծիրանի այգիների մեջ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ամբոլին լծել են իրանց Ջեյրան եզը և… Ղազարենց Ծիրանը։ (Ակսել Բակունց) ◆ Մայր հողից ծնվողծիրանի ծառը կաճի փարթամորեն, հյութեղ պտուղ կտա։ (Մամուլ) ◆ Ես մի ծառ եմ ծիրանի, հին արմատն եմ ավանի։ (Ջիվանի)
- (խսկց․) ծիրանի, ծիրանենի ◆ Արշալույսի ծիրան ծաղիկ ու շողիկ։ (Ավետիք Իսահակյան)
- (խոհր․) ծիրանենու հյութալի, համով և բուրումնալի պտուղ, պատրաստում են օշարակներ, չամչարկներ, հյութեր, մուրաբաներ, գինի, օղի, չորացնում
- (նորբ․) հայկական խնձոր կամ սալոր, միշմիշ
Հոմանիշներ
խմբագրելԱրտահայտություններ
խմբագրել- ծիրանի ծառ
- ծիրանենի
- հայ ժողովրդական երգերի մեջ գործածվել է իբրև հայրենիքի խորհրդանիշ
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Տե՛ս The Merriam-Webster book of word histories, 1976, 9-10:
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։
 |
Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Ծիրան: |
- Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։