Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [t͡sʰɑt͡sɾɑvɑjɾɑjin mɑɾɡɑɡɛˈtin]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ չոր
վանկեր՝ չոր
Բնիկ հնդեվրոպական, բայց *ksoro «չոր» արմատից բխեցնել հնչյունապես խոցելի է, կասկածելի է նաև *ker- «այրել» արմատի հետ կապելը։
Ածական
- խոնավություն չունեցող, խոնավությունից զուրկ, ոչ թաց ◆ Չոր փայտ։ ◆ Գիրքը գոմի պատուհանում դնելուց առաջ նա ստուգեց՝ արդյոք չոր ու ապահով է թաքստոցը։ (Ակսել Բակունց)
- խոնավությունը պակաս, անբավարար խոնավություն ունեցող ◆ Չոր օդ՝ սենյակ։
- անբավարար տեղումներ ունեցող, երաշտ ◆ Չոր եղանակ՝ տարի։
- սնող հյութերից զուրկ, կենսագործունեություն չունեցող (բույսերի մասին) ◆ Չոր ծառ՝ խոտ։ ◆ Կանաչը հերվա չոր խոտի տակ ծլել էր արդեն։ (Ակսել Բակունց)
- չորացրած, չիր դարձրած, ցամաքեցրած ◆ Չոր թուզ՝ ծիրան։ ◆ Տնային պտուղներից, ընդարձակ նախշուն խաներով, դրված էին սեղանի վրա յոթն տեսակ չոր մրգեղեններ, որ խառնվել էին միմյանց հետ։ (Րաֆֆի)
- չորացած, հնացած, ոչ թարմ ◆ Մոր տվածից մնում էր չոր պանրի մի կտոր և անյուղ գաթա, քարի պես պինդ։ (Ակսել Բակունց)
- (մսնգ․) հեղուկային պարունակությունից զուրկ, առանց հեղուկի ◆ Չոր էլեմենտ։ Ավտոմեքենայի չոր քաշ։
- անբավարար չափով ճարպային նյութեր ունեցող՝ ստացող ◆ Չոր մազեր՝ մաշկ։
- (բժշկ․) առանց հեղուկային արտազատումների ընթացող, հեղուկ արտազատումներ չունեցող ◆ Հազում էր չոր ու թույլ, որի ժամանակ ձայնը կարծես հորից էր դուրս գալիս։ (Մուրացան)
- նիհար, ոչ գեր, ոչ մսեղ ◆ Չոր կազմվածք։ ◆ Առաջին անգամ նա նկատեց նրա երկար մատները, նրանք չոր էին ու ոսկրոտ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ցախի պես չոր թևեր ունի։ (Նաիրի Զարյան)
- կոպիտ, բիրտ, խիստ և կտրուկ ◆ Չոր բնավորություն։ ◆ Նա այնպիսի չոր պատասխան տվեց, որ սաստիկ զղջացի անզգույշ հետաքրքրությանս համար։ (Նար-Դոս)
- աղքատիկ, անշուք ◆ (Լուսինը) երևան հանեց գեղեցիկ ծովակն ու շրջակա լեռները և դրանց հետ միասին… Չիբուխլուի չոր, գծուծ պատկերը, յուր գետնին կպած տներով, յուր աթարի դեզերով։ (Մուրացան)
- առանց արտահայտիչ՝ հուզական մանրամասնությունների, ոչ հուզական, ոչ հետաքրքրական ◆ Չոր նկարագրություն՝ զեկուցում։
- խիստ հաշվենկատ, չափազանց կշռադատված, սառը դատողության վրա հիմնված ◆ Չոր հաշիվներ։
- հնչեղությունից զուրկ, ոչ ախորժալուր ◆ Չոր ձայն՝ աղմուկ։
- կարծր, պինդ ◆ Չոր քար է կրծում իր հացի հանդեպ։ (Ավետիք Իսահակյան)
- բուսականությունից՝ կանաչից զուրկ ◆ Չոր լեռներ՝ անապատներ։ ◆ Անապատում չոր ու տոչոր։
- զանազան խաղերի մեջ՝ իր օգտին ոչ մի միավոր չշահած (ռուսերեն սուխոյ բառի թարգմանությամբ) ◆ Չոր հաշվով տարվեցին։
-
- խոնավազուրկ, խոնավազերծ, ցամաք, (հնց․)՝ անթաց, անտամուկ
- երաշտ, երաշտային, անանձրև, չորային
- անհեղուկ
- նիհար, լղար, վտիտ, տկար, (փխբ․)՝ մսաթափ, մսազուրկ, ցամաք, կմախք, ազազուն, (հզվդ․)՝ նվազ, նվազուն, նզար, ոսին, բարակ-մարակ (ժղ․), (գվռ․)՝ ակլատիզ, զաբուն, չոր-չոր, միսկարոտ, զանանիկ, ծապան, թիթալ, լղոզիկ, լվոզիկ, լլոզիկ, խռա, խռնիկ, ղոռ, ժենտռ, սոխկր, վռնեկ, քրթուկ, նվրժուկ, ճիլազ, ճլուզ, ճլտուզ, ճլեզ, ճլոզ, ճղլոզ, ճխլուկ, տկլազ, ծծմեռ (երեխա), ճանճի ճմուր, չորիկ-մորիկ, չոր ու ցամաք, չոր փայտ, միս ու ոսկոր, կաշի ու ոսկոր, ասեղ կուլ տված, ասեղ կերած շուն, մազն երեսին չորացած, կողերն իրար կպած, տանձի կոթ, բահի կոթ, չամչի պոչ, ցամաք ձորի աղվես, օգոստոսի աղվես, բարակ մանող, մի ծամելու միս չունեցող, ասեղի ծակով անցնող, ասեղի ծակով (անցքով) կանցնի, ծծից մնացած արջառ, ծծից մնացած մոզի, ծծից մնացած հորթ, քիթը բռնես՝ հոգին կտա, միսը գնացած ոսկոր(ներ)ը մնացած, մատս քեզ օրինակ
- կոպիտ, կոշտ, կոշտ ու կոպիտ, (գվռ․)՝ կոպիշտ, կոշտ ու պռոշտ, կոշտ ու կոպիշտ, կոռեճ, կուռեճ, կոռիճ, բիրտ, անտաշ, անկիրթ, անքաղաքավսրի, կոպտաբարո, բռի, կոշտ, անշնորհք, անոպա, սոպռ, կորդապատառ, կոշտուկոպիտ, (ժղ․) հռի-բռի, սարի արջ
- անհետաքրքրական, անհետաքրքիր
- կարծր, ամուր, պինդ, ընդդիմահար (հզվդ․)
- բուսազուրկ, կանաչազուրկ, լերկ, ժայռախոպան (հզվդ․)
- տե՛ս անհրապույր
- չորուցամաք, չոր ու ցամաք, աշտուճ, չորաբեկ
- չիր, մրգաչիր, (հզվդ․)՝ չորուկ, (գվռ․)՝ խախ, խոշկաբար
- տե՛ս պողպատ
-
- չոր գլուխ
- ընտանիք ու մերձավոր հարազատներ չունեցող, մեն-մենակ
- անհնազանդ
- չոր դուրս գալ՝ դուրս պրծնել - առանց վնասվելու՝ տուժելու կամ պատժվելու դուրս գալ՝ պրծնել, արածի համար որևէ պատասխանատվության չենթարկվել ◆ Հնարներ էին մտածում չոր դուրս գալու այդ դեպքից։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Այս անգամ էլ Մացակը չոր դուրս պրծավ։ (Նաիրի Զարյան)
- չոր ծառ (փխբ․) - ժառանգներ ու մերձավորներ չունեցող, չոր գլուխ
- չոր հաց
- ցամաք հաց
- ծայրահեղ աղքատիկ գոյամիջոց ◆ Մեր ապրուստն ինչ է․- մի կտոր չոր հաց։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Որտե՞ղ թաղեմ ես իմ դարդը, չոր գլուխս տափին տալով։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
- չոր չոփ
- շատ նիհար
- բոլորովին մերկ
- չոր տախտակ դառնալ - սաստիկ նիհարել, կաշին ու ոսկորը մնալ
- չոր տափի վրա թողնել - աղքատության դուռը հասցնել, ապրուստի միջոցներից զրկել
- չոր տափի վրա մնալ - աղքատության դուռը հասնել, ապրուստի միջոցներից զրկվել
- չոր ուղեղ
- սառը դատողություն
- ամուլ՝ ինքնուրույն կերպով դատելու կարողությունից զուրկ (մարդ)
- չոր ու ցամաք - շատ չոր, բոլորովին չոր՝ ցամաք
- չոր փող - զուտ փող
- չորը թացից ջոկել - վատը լավից, արդարը անարդարից, մեղավորը անմեղից ջոկել՝ զանազանել
- չորն էլ թացի հետ այրել - արդարին ու անարդարին, մեղավորին ու անմեղին, լավին ու վատին հավասարապես պատժել՝ պարսավել՝ վատաբանել՝ մեղադրել
- չորն էլ թացի հետ այրվել - արդարն էլ մեղավորի հետ պատժվել ◆ Միթե արդարների և մեղավորների մեջ խտրություն է դրվում - չորն էլ թացի հետ այրվում է։ (Րաֆֆի)
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, մարգագետին Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, մարգագետին Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, մարգագետին Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, մարգագետին Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Հարությունյան Լ․ Վ․, Թանգամյան Տ․Վ, Զավարյան Է․ Լ․ և ուրիշներ, Բուսաբանական տերմինների ռուս-հայերեն բացատրական բառարան, Երևան, ««Հայբուսակ»», 2002 — 272 էջ։
