գետին
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ɡɛˈtin]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ գե•տին
Ստուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական՝ * uedeno՝ * ued- «հող, գետին» արմատից. հմմտ. հունարեն ούδας՝ «գետին, հողի մակերես», έδαφος՝ «հիմք, հող, գետին», խեթերեն utne «երկիր»։
Գոյական
- երկրի երեսի շերտը
- երկրի ցամաք մակերևույթը, որի վրա քայլում ենք
- երկիր, երկրագունդ
- հող, հողային տարածություն
- հատակ
- (նորբ․) (փխբ․) հիմք, հիմունք, հող ◆ Հրապարակեցինք մի կոչ ուղղել հակամարտ ուժերին, խնդիր դնելով, որ կողմերը դադարեցնեն ռազմական գործողությունները, և պատրաստվի գետին՝ գտնելու մի արդար ու խաղաղ լուծում։ (Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի ուղերձը ՀՀ նախագահին)
- Սեբաստիա՝ (փխբ․) ստոր՝ գծուծ մարդ
Հոմանիշներ
խմբագրելԱրտահայտություններ
խմբագրել- գետին գլորել - վայր գցել
- գետին գլորել - սպանել
- գետին զարկել` զարնել` խփել - ուժով գետին տապալել, գցել ◆ Ամբոխի առջև իգիթն իր օրում գետին չի զարկիլ ընկեր իգիթին։ Հովհաննես Թումանյան
- գետին զարկել` զարնել` խփել - ջարդել, ոչնչացնել
- գետին ընկնել - վայր ընկնել
- գետին ընկնել - անպատվել, անարդել
- գետին թողնել - անուշադրության մատնել
- գետին ձգել - վայր գցել
- գետին ձգել - ցած դնել, իջեցնել
- գետին ձգել - ոչնչացնել, սպանել
- գետին տապալել - վայր գցել
- գետին տապալել - կործանել
- գետին տապալել - ոչնչացնել, սպանել
- գետին փռել - գետին գցել` գլորել
- գետին փռել - սպանել
- գետին փռել - կոտորել
- գետինը առնել (մութը, լույսը և այլն) - երկիրը պատել ◆ Մթնշաղը գետինն առել, լուռ է աշխարհք-արարած։ Հովհաննես Թումանյան
- գետինն անցնել` մտնել - սաստիկ ամաչելուց չհամարձակվել մարդկանց երեսին երևալ, սաստիկ ամոթահար լինել
- գետինն անցնել` մտնել - անհետանալ, աներևույթանալ ◆ Հիմա հոս էր, ու՞ր է, գետի՞նն անցավ: ԱՃ
- գետինն անցնել` մտնել - ◆ Վա՜յ, գետինն անցնեք,- ճչաց խորթ մերը։ Հովհաննես Թումանյան
- գետինը կոխել - թաղել, հողի մեջ դնել (անեծք)
- ամոթահար անել, անպատվել ◆ Մեզ ուզում են գետին կոխել: (Պերճ Պռոշյան)
- գետինը տեղ չտալ մեկին -
- գետնի աստղ -
- գետնի երես դուրս գալ -
- գետնի երես դուրս գալ -
- գետնի բութ -
- գետնի կոճակ - Թբիլիսի՝ (փխբ․) կարճահասակ մարդ
- գետնի տակը անցնել` մտնել - տե՛ս գետինը մտնել ◆ Թեկուզ գետնի տակը մտնեք, միևնույն է կխանեմ ձեզ,- պարծեցավ տասնապետը։ (Գարեգին Սևունց) ◆ Հյուրերի ներկայությամբ իրեն այնպես պահեց, որ տանտիկինը գետնի տակն անցավ:
- գետնի տակը անցնել` մտնել -
- գետնի տակը անցնել` մտնել -
- գետնի տակը անցնել` մտնել -
- գետնի տակից բուսնել` դուրս գալ - հանկարծակի՝ անսպասելի հայտնվել ◆ Ասես գետնի տակից բուսավ: (Ակսել Բակունց) ◆ Ոնց որ թե գետնի տակից դուրս գա, մինը դուրս ՝ գալիս, վաճառականի առաջին կանգնում։ Հովհաննես Թումանյան
- գետնին թողնել - անուշադրության մատնել, չկատարել ◆ Լավ, բա հո գործը չենք թողնի գետնին: (Ստեփանոս Մալխասյանց)
- գետնին հավասար անել` հավասրեցնել` հավասարել - ոչնչացնել, ավերել ◆ Ով կանի նրան, գետնին հավասար, թե չլինին կինն ու գինին։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Եդ խեղճ կնկա տունը գետնին հավասարեցին: (Ձեռագիր)
- գետնին զարկել` խփել -
- գետնին կպած - ցածր, կարճահասակ ◆ Գետնին կպած տներ։
- գետնին մնալ -
- գետնին մնալ -
- գետնին մնալ -
- գետնին փռել - վայր գցել
- գետնին փռել - կործանել
- գետնին փռել - ոչնչացնել, սպանել
- գետնից բուսնել - անսպասելի կերպով երևան գալ ◆ Աղվեսն ասես գետնից բուսավ: ՀԹ
- գետնից կտրել` պոկել -
- գետնով(ը) տալ - տապալել, գետնին գցել ◆ Փահլևանին հենց գետնովը տվուց, գլուխն օխտը տեղ պատռեց։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Ուրախացավ, թե հիմի Սոսին գետնովը կտա: (Պերճ Պռոշյան)
- որևէ իր գետնին խփել ◆ Ձեռր փարչը գետնովը տվեց:
- գետնով(ը) տալ -
- գետին դնել - տապալել, գետին գցել ◆ Բռնել, բոլորին դրել է գետին, Աղցան է շինել մեր տղաներին։ (Մկրտիչ Խերանյան)
- գետին լիզել - շողոքորթել ◆ Մարդիկ, որ դրսում գետին են լիզում, դառնում են բռնակալ իրենց խեղճ ընտանիքին։ (Րաֆֆի)
- գետինը ականջ ունի - Սեբաստիա, Խարբերդ՝ գաղտնիքը, միևնույն է տարածվում է
- լսող՝ ունկնդրող կա
- գետինը գցել (խոսք և այլն) - անուշադրության մատնել, չկատարել ◆ Կանաչի էս սհաթա ձեր գեղի կոտորված խալխին, տեսնեմ՝ քանի գլխանի եք, որ թագավորական հրամանը գետինն եք ուզում քցել: (Պերճ Պռոշյան)
- գետինը ձենը տեղ կհասցնի - Շիրակ՝ տե՛ս գետինը ականջ ունի
- գետինը ճանկռտել - սաստիկ ցավից տանջվել ◆ Ատամներն այնպես էին ցավում, որ գետինն էր ճանկռտում: (Ստեփանոս Մալխասյանց)
- գետինը մտած - անամոթ, անպատկար, խայտառակ, գետնի տակ անցնելու արժանի ◆ Ատոնց հարերը յարաբ հա՞ցնինկը... «Աղջի, գետինը մտած, աս կես գիշերին հու՞ր տեղ էիր, հու՞մ հետ ժուռ գուգայիր»։ (Խաթաբալա)
- գետինը մտնել - խիստ ամաչել, պատկառել ◆ Չէր իմանում ի՞նչ անի... գետինն էր ամաչելուց մտնում: (Պերճ Պռոշյան) ◆ Ամոթու գեդինը մըտա։ (Խաթաբալա)
- չքանալ, կորչել ◆ Ամեն ծակ ու ծուկ փնտրեցի... չկա ու չկա եդ դանակը, ոտով-գլխով կորավ, գետինը մտավ։ Ռափայել Պատկանյան
- մեռնել (անեծք)
- գետինը չտանել - հողը չհանդուրժել՝ չընդունել՝ չպահել
- գետինը պատառ(վ)ի, քեզ մեջը տանի (անեծք) - գետնի տակ անցնես, հետինը մտնես
- գետինը պոկել - ուժեղ ցավիղ, ծանր վշտից խիստ տանջվել ◆ Իր կիսամեռ մարդի առաջին թավալ-թավալ էր տալիս, գետինը պոկում: (Խաչատուր Աբովյան)
- գետինը վեր խորտակվել - մեռնել ◆ Էս ինչ օրի հասցրիր մեզ, այ գետինը վեր խորտակվես դու էլ, քո մերն էլ։ (Պերճ Պռոշյան)
- գետինը տեղ չտալ - դադար չտալ, հանգիստ չմնալ ◆ Գետինը տեղ չէր տալիս, որ մի տեղ սթրի։ Սահակ Ամատունի
- գետնեգետին անցնել - Պոլիս՝ սաստիկ ամաչել ◆ Վարդապետը գետնեգետին կանցնի։ (Թլկատինցի)
- գետնի թութ - Պարտիզակ, Նիկոմեդիա՝ տե՛ս գետնաթութ
- գետնի երես դուրս գալ - հայտնել, երևան գալ ◆ Մի տեղից գետնի երես դուրս կգա, կվազի տուն, էնտեղ հո չի մնալու։ (Անահիտ Սահինյան)
- գետնի լակոտ - Տարոն՝ իշախառն
- գետնի կալուկ - Առտիալ՝ դալուկ
- գետնի հետ հավասարվել - Թբիլիսի՝ գետնի երեսից ջնջվել, ոչնչանալ, հետքն անգամ չմնալ
- գետնի մուսես - Արարատյան՝ կարճահասակ (մարդ)
- (փխբ․) խորամանկ, ոչ բացահայտորեն գործող
- գետնի մուտ ըլել - տե՛ս գետինը մտնել
- գետնի տակից գտնել - մեծ դժվարությամբ գտնել՝ ձեռք բերել ◆ Բավական է նրանց կանանց սիրտը մի բան ուզի, նրանք, գետնի տակից էլ լինի, գտնում են: (Գարեգին Սևունց)
- գետնի սուրուլիկ՝ ցից - Մալաթիա՝ գազար
- գետնին գերի անել - Սեբաստիա՝ անկողնային հիվանդ դարձնել ◆ Տաժանելի պարապմունքները շաբաթներով գետնին գերի արին: (Պերճ Պռոշյան)
- գետնին գերի լինել - Արարատյան՝ անկողնային հիվանդ դառնալ
- գետնին հավասարվել - ավերվել, անհետանալ ◆ Հողե պատերը քայքայվում են, հետզհետե հավասարվում գետնին: (Ղազարոս Աղայան)
- գետնից գտնված չէ - ինքն իրեն ստեղծված չէ, աշխատանք է թափված
- գետնից ելած - Սեբաստիա՝ զավակ, ազգական չունեցող, միայնակ
- գետնով(ը) դիպչել - ընկնել, տապալվել ◆ Թվանքը, որ տրաքեց, սա վեր թռավ, դուրս ընկավ ու ետ գետնովը դիպավ: Հովհաննես Թումանյան
- գետնովը մին անել - շաղ տալ, ամբողջը գետնի վրա թափել, ցիրուցան անել
- կողոպտել, թշվառացնել
- գետնուց անել - տե՛ս գետնովը մին անել ◆ Տեփուր մը ցորենը ձգեց, գետնուցը ըրավ։ (Կարապետ Գաբիկյան)
- գետնին գամել - հակառակորդի վրա բացել այնպիսի կրակ, որ նա ստիպված լինի անշարժանալ, մնալ տեղում, կաթվածահար լինել
- գետնից կտրված
- գետնից կտրվելու կետ
| Բաղադրյալ բառեր | |
Թարգմանություններ
խմբագրելԹարգմանություն
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Դ․Ս․ Չիլինգարյան, Ե․Լ․ Երզնկյան, Պաշտպանական-անվտանգային տերմինների հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բացատրական բառարան, Գյումրի, «ՀՀ ՊՆ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ», 2015 — 1196 էջ։