խեղճ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [χɛʁt͡ʃ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ խեղճ
Ստուգաբանություն
խմբագրելընդհ․ Խեղճ, աղքատ։ ◆ Խեղճ տղեն փուղավոր ախչիկ է պտռտում ու փուղավուրը՝ սիրուն։ (Գարեգին Սևունց)
Ածական
- գութ շարժող, կարեկցության արժանի◆ Անսիրտ անեծքով հիշեցին նրա անտեր մնացած խեղճ յարի մասին։ Հովհաննես Թումանյան
- ողորմության արժանի, թշվառ ◆ Որքան մայրեր խեղճ առանց հացի մեր շուրջն են դողում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Գավառացի պատանի կար մի խեղճ Նաիրյան այդ խեղճ քաղաքում։ Եղիշե Չարենց
- չունևոր, աղքատ ◆ Խեղճին խողխողող, հզորին պաշտպան։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Խեղճ էր ապրում ժողովուրդն հազարաբարիք երկրի։ Եղիշե Չարենց
- անհամարձակ
- {փխբ} անշուք, խղճուկ ◆ Տեսնելով յուր ազգակիցների ցավալի վիճակը , խեղճը եկավ նրանց վրա։ (Րաֆֆի) ◆ Խեղճ էր եկել իր ամուսնուն։ (Պերճ Պռոշյան)
- խեղճություն արտահայտող ◆ Անատոչը…խեղճ ձայնով դիմեց Շարլին։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Խեղճ հայացքով մեկ սրան էր նայում, մեկ նրան։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ալ աչքներուս խեղճ կոպերն խոցոտեցան։ Սիամանթո
- անզոր, թույլ, անուժ ◆ Պարապ դագաղ մը իմ խեղճ ձեռվներուս հպումին տակ։ Սիամանթո
- {փխբ} անշնորհք, անձեռնհաս, անճարակ ◆ Բայց դու նայիր խեղճ ու կրակ մարդու խելքին ու գործին։ Հովհաննես Թումանյան
- {փխբ} անարժեք, անարվեստ ◆ Ոտանավոր մի խեղճ ու անքանքար։ Եղիշե Չարենց
- խղճուկ, ողորմելի ◆ Որ կինն է թողել էնտեղ՝ աչքը ճամփին խեղճ ու կրակ։ Հովհաննես Թումանյան
- առանձին կամ որևէ գոյականի հետ գործածվում է իբրև ձայնարկություն՝ արտահայտելով խոսողի կարեկցանքը՝ ցավակցությունը՝ ափսոսանքը ◆ Խեղճ կին, հիվանդ պառկած, հիմա ինչպես է անհանգստանում։ (Հրաչյա Քոչար)
Հոմանիշներ
խմբագրել- թշվառ, ողորմելի, խղճալի, խղճուկ, անզոր, թույլ, անօգնական, հեգ, անճար, անճարակ, խեղճուկրակ, մեղք ու կրակ, (ժղ․) փեռատ, փինատ, քաջանվաստ, ջրատար, կաղշալվար
- չքավոր, չունևոր, ընչազուրկ, անինչ, խեղճ, թշվառ, թշվառական, կարոտ, կարոտյալ, կարիքավոր, տնանկ
- աբիոն, աղկաղկ, անստացիկ, անստացիչ, անքար, խարվակ, չքոտ(ն), չքոտի, փանաքի, վատուկ
- անկուտ, անկուտի, լպուկ, լպուստ, պլուտ, պլեճկեր, օրուկ, տուկատ, սպլտրան, սպլտրիկ, ձեռքը դարտակ, ձեռքը կարճ, ձեռքը պակաս, տակը դատարկ, մորից մերկ, մորե մերկ, ավուր հացի կարոտ (բրբ․)
- մուրացկան, մուրացիկ, մուրացող, մուրող
- մուր, մուրիկ
- ուզվոր, ժողովարար, ժողովքարար, օրեն հացի մուրացկան, ճարնկան, խզան, խնդրական, ժուռիկան (բրբ․)
- աղքատիկ, խղճուկ, անշուք, տե՛ս չունևոր
- տե՛ս անշուք
- տե՛ս անզոր, թույլ, անզոր, անուժ, անկարող, տկար, անարի, անջիղ, նենգ, հույլ, պղերգ, մեղկ, անատամ (փխբ․)
- քեծ
- քամ, խոթասիրտ, հեղգասիրտ, ծնկոտ, ծայրազեծ, նըվրժուկ (բրբ․)
- ջրատ, տուկատ, լոշ-լոշ
- տե′ս թուլակազմ
- մեղմ, կակուղ
- լույծ
- վատ, անբավարար (թվանշան)
- աղոտ, նսեմ, նվազ, տժգույն, տմույն, անպայծառ, հահանդ, նժվաղ
- տե՛ս անճարակ, անձեռնահաս
- տե՛ս անարժեք, չնչին, անարվեստ
Արտահայտություններ
խմբագրել- Խեղճ ու կրակ, թշվառ, անօգնական, ողորմելի։ ◆ Էլան երեք ախպեր խեղճ ու կրակ ինկան չոլեր (ՀԺՀք․)։
- Խեղճ ընել,
- Խեղճ եր ընել, Սբ․ 1․ Ողբաձայն լալ (երեխայի կողմից՝ մեռած մեր համար)։ 2․ Կարեկցություն շարժել։
- Խեղճն խայել, Վն․ Գթալ, խղճալ։
- Խեղճը շենացավ՝ տաս տարի խեղճ էր, Շենը խղճացավ, տաս տարի շեն էր (ասացվածք), Աղքատը որ հարստանա, իր աղքատությունը կերևա, եթե հարուստը աղքատանա, չի երևա։
- Խիղճ գոլ, Հվր․ Խղճալ։
- Խղճին ասին՝ քեզ ո՞վ էրիտ, շենին ասին՝ բարով մաշես (ասացվածք), Աղքատին, նոր բան հագնելիս, հարցնում են՝ քեզ ո՞վ տվեց, այդ ո՞րտեղից, հարստին՝ բարով վայելես։
- Խղճին ձիռ բռնող չի ըլի, Աղքատին օգնող չի լինի։
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։