վրա
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [vɾɑ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ վրայ
վանկեր՝ վ(ը)•րա
Կապ
- ցույց է տալիս առարկայի, տեղի, տարածության մակերեսը, վերևի կամ արտաքին կողմը, որին ուղղված է գործողությունը, մի բան զետեղելու, դնելու, տեղավորելու համար կամ որի մակերեսին գտնվում է, տեղի է ունենում մի բան՝ երեսին, վերևը, մակերեսին ◆ Ծառի վրա էլ պտուղներ չէին մնացել։ Գիրքը դրված էր սեղանի վրա: տերևները լողում էին լճակի պարզ հայելու վրա:
- նույն նշանակությամբ գործածվում է կապական խնդրի տրական հոլովի փոխարեն ◆ Նստել աթոռի, մահճակալի, բազկաթոռի վրա: (անհնձն.)
- ցույց է տալիս այն առարկան, որին մի բան ագուցվում, դրվում, ամրացվում է և այլն ◆ Կարթի վրա մի փոքրիկ ճիճու հագցնելով՝ նետեց ջուրը։
- գործածվում է այն անձը (առարկան) ցույց տալու համար, որին մի բան է հանձնարարվում, թողնվում, վստահվում կամ վերադրվում է ◆ Ամբողջ աշխատանքի ծանրությունն ընկած էր տեղակալի վրա: ◆ Մեղքը բարդեցին անմեղ պատանու վրա:
- ցույց է տալիս այն անձը կամ առարկան (կազմակերպությունը և այլն), որի հաշվին մի բան գրանցվում, արվում, հաշվվում է ◆ Ամբողջ ծախսերը գրեցին տնտեսվարի վրա: ◆ Մուրճակն ուզում եմ Ակսինիյայի վրա: Մուշեղ Գալշոյան
- ցույց է տալիս այն կողմը, դեպի որն ուղղված է գործողությունը՝ դեպի, ուղղությամբ նշանակությամբ ◆ Շունը վեր կացավ էս կռան վրա:Հովհաննես Թումանյան ◆ Նավը թեքվել էր ձախ կողմի վրա:
- ցույց է տաիս այն առարկայի վերևի մասը, որին մի բան ամրացված, ագուցված, դրված է ծայրին, գագաթին, կատարին նշանակությամբ ◆ Ձողի վրա փողփողում էր ալդրոակը։
- ցույց է տալիս այն կողմը, ուղղությունը և այլն, դեպի որը դարձած, ուղղված է մի բան ◆ Պատուհանը բացվում է փողոցի վրա: ◆ Շենքի ճակատն ընկնում է պողոտայի վրա։
- ցույց է տալիս այն անձը, առարկան և այլն, որին դիպչում, բախվում, ընկնում կամ հենվում են շարժման գործողության հետևանքով ◆ Ուժասպառ եղած՝ նա հազիվ հասցրեց իրեն գցել բազմոցի վրա: ◆ Ոտքը դրեց հենց կոշտուկի վրա:
- գործածվում է այն անձը, առարկան, և այլն ցույց տալու համար, որի նկատմամբ, որի դեմ կատարվում է մի բան ◆ Կռիվ եմ գնում ես հայոց վրա: (Մկրտիչ Խերանյան)
- ցույց է տալիս համեմատություն, բաղդատություն ◆ Մյուսը սրա վրա հինգ տարով մեծ էր ◆ Առաջվա վրա մեծ փոփոխություն գտա։ (Հ. Սենկևիչ)
- արտահայտում է հանգման տրականի իմաստ՝ ցույց տալով այն այն անձը կամ առարկան, որին մի բան ուղարկվում, առաքվում, վաճառվում կամ փոխադրվում է ◆ (Գայլը)… մի շրջիկ գազանանոցի վրա ծախեցինք։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Այս օրերս… Փիլիպոսի վրա պիտի ուղարկեմ։ Ռափայել Պատկանյան
- ցույց է տաիս խոսքի, քննարկման, մտքի և այլն առարկան, մասին նշանակությամբ ◆ Խոսում էին անցած, գնացած բաների վրա: ◆ Երբ մեկը մի քաջություն էր անում, նրա վրա գովասանական երգ էին շինում ու երգում։ (Ղազարոս Աղայան)
- ցույց է տալիս վերաբերություն՝ նկատմամբ, վերաբերյալ նշանակությամբ ◆ Ես էլ այդ հավատն ունեմ տիկին Մաթիլդի վերա: (Մուրացան)
- արտահայտում է շահի կամ վնասի տրականի իմաստ՝ համար, առթիվ նշանակությամբ ◆ Ջիրիգ խաղացողներն ուրախացան Դավթի վրա: (Մկրտիչ Խերանյան)
- ցույց է տալիս այն անձը կամ առարկան, որի նկատմամբ մի բան կատարվում է ◆ Երիտասարդ ասպետները մատնացույց էին անում յուր վրա: (Մուրացան)
- ցույց է տալիս այն տարածության մակերևեւյթը, որտեղ մի բան կատարվում, տեղի է ունենում ◆ Ծովի վրա լողալով հեռանում էր նավը։
- ցույց է տալիս այն տեղը, վայրը, որի վերևում (օդային տարածությունում) մի բան տեղի է ունենում ◆ Ինքնաթիռները մի քանի պտույտ գործեցին քաղաքի վրա ու հեռացան։ ◆ Մի ուրվական է սավառնում Եվրոպայի վրա՝ կոմունիզմի ուրվականը («Կոմունիստական մանիֆեստ»)
- տարածության կամ երկարության չափեր նշանակող բառերի հետ ցույց է տալիս հեռավորություն ◆ Տերմիտների բների ջրաթունելները հաճախ գտնվում էին… քսան մետր խորության վրա: (Ի. Բյեռնե) ◆ Շները ետ փախան, տասը քայլի վրա նստեցին խուլ մռռոցով։ Հովհաննես Թումանյան
- գործածվում է ցույց տալու համար այն գործողությունը, արարքը և այլն, որին հաջորդում է մի բան՝ հետո նշանակությամբ ◆ Նրա վեր կենալու վրա շունը վազեց դեպի անտառ։
- ցույց է տալիս այն առարկան, գործողությունը և այլն, որ առիթ է տալիս մի բանի ◆ Էս խոսքերի վրա հյուրերից ոմնաք պոռթկացին ու թաշկինակով բերաններին հուպ տվին։ Հովհաննես Թումանյան
- ցույց է տալիս հաջորդականություն, հերթականություն ◆ Նա պոզեր ուներ մեկ-մեկի ◆ վրան Անտառում բսած ծառերի նման։ (Վ. Միրաքյան) ◆ Ակոսն ակոսի վրա շարում էր ու գետինը նախշում սև ցելի ուղիղ գծերով։ (Ակսել Բակունց)
- ցույց է տալիս զբաղմունքի առարկան ◆ աշխատում է դեմոկրատական դիսերտացիայի վրա:
- ցույց է տալիս գործողության պատճառը ◆ Ես շշմել էի այդ թեթևսոլիկ աղջիկների ինքնահիաց բացականչությունների վրա: (Բ. Կարապետյան)
- արտահայտում է բաշխման, բաժանման, հարաբերություն, ցույց է տալիս այն քանակը, առարկաները և այլն, որոնց բաշխվում, բաժանվում է մի բան ◆ Ստացած գումարը բաժանիր հինգի վրա: ◆ Սիրո խնձորները բաժանում էր մեզ ամենիս վրա երգիչը ծերուկ։ Հովհաննես Թումանյան
- ցույց է տալիս որևէ տեղի, վայրի մոտիկություն, մերձավորություն, որևէ տեղի անմիջապես մոտ, կողքին ◆ Գալիս են, մեծ նպատակի վրա մի քարվանսարա պահում։ Հովհաննես Թումանյան
- գործածվում է ցույց տալու համար գործողության բնույթը, նրա կատարման եղանակը, ձևը ◆ Ոտքի վրա կանգնել, մատների վրա քայլել, մեջքի վրա պառկել։
- ցույց է տալիս որպես առանցք կամ հենարան ծառայող առարկան կամ դրա մի մասը ◆ Պտտվում է ինքն իր վրա: (Մ. Վեսպեր) ◆ Զարմանում է, թե դուռն ինչու է կրնկի վրա բաց Հովհաննես Թումանյան
- ցույց է տալիս այն նվագարանը, որով նվագում են ◆ Դաշնամուրի, ջութակի վրա նվագել։ (հայերենի համար ճիշտ է ուղիղ խնդիրը՝ դաշնամուր, ջութակ և այլն նվագել)
- ցույց է տալիս այն առարկան, գործիքը և այլն, որով իրականցվում, իրացվում է մի բան ◆ Պտտաձողի վրա վարժություններ է կատարում։
- ցույց է տալիս գորխողության միջոցը, առարկան, մի բանի հասնելու հանգամանքը ◆ Պետք է հիշենք, որ երբեմն հնարավոր են ժամանակավոր պարտություններ, և դրանց վրա պետք է սովորել։ (Կ. Ռյուկման)
- ցույց է տալիս հիմունքը, հիմքը (հաճախ հիմք, հիմունք բառերի հետ) ◆ Ձեր ամբողջ վարդապետությունը հիմնված է կեղծիքի և ինքնախաբեուփյան վրա: (Նար-Դոս)
- գործածվում է ուղիղ խնդրի փոխարեն, ցույց տալով այն առարկան՝ հանգամանքը՝ միտքը և այլն, որ մեկը պաշտպանում է։ ◆ Նա հաստատորեն կանգնած Է իր դիրքորոշման վրա: Աղջիկը համառում Էր իր ասածի վրա (Հ. Թումանյան)։
- ցույց է տալիս այն անձը՝ առարկան, որին մեկը ապավինում է ◆ Տեսնում է, որ մարդկանցից օգուտ չկա, հույսը դնում Է աստծու վրա (Ղազարոս Աղայան)
- ցույց է տալիս ներգործության առարկան ◆ Նյարդերիս վրա ազդում ես։ Նոր միջավայրը շատ Է ազդել նրա վրա:
- լարվածությունը բացասաբար Է անդրադառնում օրգանիզմի նորմալ գործունեության վրա ◆ Պառավը… աղաչեց Մինասյանին, որ իր ազդեցությունը գործ դնե Լևոնի վրա (Շիրվանզադե)
- ցույց է տալիս այն տարածությունը՝ ոլորտը՝ բնագավառը, որ ընդգրկում է գործողությունը ◆ (Վագրը) բոլոր շրջակայքի վրա իշխում Էր (Ղազարոս Աղայան): ◆ Նա ձգտում Էր իր տիրապետությունը տարածել նաև Հայաստանի վրա:
- ցույց է տալիս որևէ բանի չափը՝ քանակը ◆ Հինգ ռուբլու վրա կռիվ արեցին։ Մի շիշ օղու վրա գրազ եկան։
- ցույց է տալիս այն առարկան, հանուն որի կամ որի անունով մի բան կատարվում է ◆ Ինչի՞ վրա կարող ես երդվել։
- ցույց է տալիս այն գործողությունը՝ արարքը և այլն, որի հետևանքով մի բան կատարվում, տեղի է ունենում ◆ Նրա խոսքերի վրա կինը գազազեց։ Սրա վրա թագավորի աղջիկը լավանում Է Հովհաննես Թումանյան
- ցույց է տալիս գործողության տեղը՝ մի բանի շուրջը, մոտերքը, մոտակայքում նշանակությամբ ◆ (Գայլը) գեղի վրա պտիտ Է գալիս, հեռանում Հովհաննես Թումանյան
- ցույց է տալիս այն առարկան, որի վերևը կամ որից վերև մի բան տեղի է ունենում՝ գտնվում է և այլն ◆ Կախված Է կանթեղը Արագածի վրա: Այդ նկարը պահարանի վրա մի՛ կախիր։
- անորոշ դերբայի (նաև բայանունների, ինչպես և գործողություն ցույց տվող գոյականների) սեռական հոլովի հետ ցույց է տալիս տվյալ գործողությանը անմիջականորեն նախորդող ժամանակը ◆ Հասնելու վրա Է։ Մեկնելու վրա Է։ Նա տնից դուրս գալու վրա Էր, որ դուռը ծեծեցին։ Հիվանդը հոգեվարքի վրա Էր, երբ բժիշկը ժամանեց։
- որպես նախադրություն ժողովրդական լեզվում գործածվում է թվականների հետ՝ կազմելով նրանց դասականը ◆ Վրա երեք գիշերը պետք Է բաժանվեր աղջկանից Հովհաննես Թումանյան
- թեք հոլովները (վրայի, վրայից, վրայով) գործածվուն են առարկայի մակերևությթը, վերևի կամ ներքևի արտաքին կողմը ցույց տալով՝ համապատասխան հոլովական նշանակություններով
- կապի խնդիր անձնական դերանունը կարող է փոխարինվել համապատասխան ստացական հոդով (ինձ վրա–վրաս, քեզ վրա – վրադ, նրա վրա – վրան)․ անձնական դերանվան հոգնակիության համար դրվում է –ներ մասնիկը՝ հոդից առաջ (վրաներս, վրաներդ, վրաները)
Հոմանիշներ
խմբագրել- վերև(ը) (ցույց է տալիս առարկայի, տեղի, տարածության մակերեսը, վերևի կամ արտաքին կողմը և այլն)
- դեպի (ցույց է տալիս այն կողմը դեպի որն ուղղված է գործողությունը)
- մասին, հաղագս (ցույց է տալիս խոսքի, մտքի, քննարկման առարկան) (գրբ․)
- վերաբերյալ, նկատմամբ (ցույց է տալիս վերաբերություն)
- հարմար, առթիվ (արտահայտում է շահի կամ վնասիտրականի իմաստ)
- հետո (գործածվում է ցույց տալու համար այն գործողությունը, առարկան և այլն, որին հաջորդում է մի բան)
- մոտերքը (ցույց է տալիս գործողության տեղը, մի բանի շուրջը, մոտերքում)
Արտահայտություններ
խմբագրել- վրա անել
- նետել, ձգել
- հրազեն արձակել, կրակել
- արձակել, բաց թողնել
- վրա անցնել – մի բանից հետո անցնել (ժամանակի մասին)
- վրա առնել (առավել, ստացական դերանունով կամ հոդերով)
- վերցնել, ստանձնել
- հանձն առնել, ընդունել
- սկսել, տեղալ (անձրևի, ձյունի և այլն մասին)
- վրա բերել
- ծալել, ետ շրջել
- կիտել, կուտակել
- հավաքել, պռտել
- կործել
- հարվածել, հասնել
- ասել, հարել
- հարմար, տեղին խոսք ասել, հարմար պատասխան տալ
- վրա բռնել
- դեմ տալ, առջևը փակել, , կանգնել, հարվածը խափանել
- մի բանի վրա կամ վերևը բռնել, պահել
- վրա գալ
- հարձակվել
- վրա հասնել, գալ, հասնել, ընկնել, իջնել
- գիրանալ սկսել, կազդուրվել, լցվել
- նպաստավոր լինել, լավ ազդել
- վրա գնալ
- հարձակվել, հարձակում գործել
- կորչել
- վրա գցել
- ամեն կողմից վրա ընկնելով ստիպել
- գործվածքը, հյուսվածքն սկսել
- վրա դառնալ – հարձակվել, մոկի վրա թափվել
- վրա դնել
- դուռը փակել, ծածկել
- կափարիչը, խուփը դնել վրան
- զոհաբերել, նվիրաբերել
- վրա ընկնել
- հարձակվել
- եռանդով մի բանի ձեռնարկել
- վերահասու լինել, գլխի ընկնել
- վրա թափել, թափվել
- շատերով հարձակվել, խմբովին հարձակվել
- խմբովին մի բանի կպչել, ձեռնարկել
- զանազան տեղերից հավաքել, ժողովել
- վրա թռչել
- թափով հարձակվել
- ցատկել
- վեր թռչել
- վրա հասնել
- հարձակվել
- հանկարծ կամ պատահաբար գալ
- ճիշտ ժամանակին, անհրաժեշտ պահին գալ, հասնել
- հացնել, կարողանալ ժամանակին մի բան անել, ավարտել, և այլն
- անակնկալորեն սկսվել
- վրա նստել – նստել (պառկած տեղից)
- վրա պրծնել – հարձակվել
- վրա վազել – հարձակվել, թափով դիմել դեպի մեկը, մի բան
- վրա վերցնել – նույնն է՝ վրա առնել
- վրա տալ
- հհարձակվել (շատերով)
- բաց թողնել մեկի, մի բանի վրա, գրգռելով մեկի, մի բանի դեմ արձակել, քշել
- վրան ածել, լցնել
- փաթաթել, կծկել
- սկսել, փրթել (բուք, ձյուն և այլն)
- արագ–արագ խոսել, ասել
- կուտակել, հավաքել
- պատել, ծածկել
- համակել, տոգորել
- կորցնել, տանուլ տալ, կորուստ, վնաս կրել
- մի բան իր տակը թողնել, տակով անել
- վրա քշել – հարձակվել
- վրա քցել
- կալի եզրերի որանը եղանով մեջտեղը հավաքել
- խոսք, զրույց սկսել
- գործվածքը, հյուսվածքը սկսել
- վրայեն անցնիլ – նույնն է՝ վրայից անցնել
- վրայից անցնել
- վերանայել, նորից կարալ, նայել
- թեթևակի, թռուցիկ կերպով կարդալ, նայել, թերթել
- վրայից թափվել մի բան – որևէ բանի ցայտուն, ակնառու արտահայտություն, տեսք ունենալ
- վրան առնել – տե՛ս վրա առնել
- վրան բաց
- առանց ծածկելու, առանց վրան որևէ բան գցելու
- բացահայտ ակնհայտ, ակներև
- անպարկեշտ, բաց, անպատշաճ, որ զուսպ ◆ Սիրում էր վրան բաց խոսքերը։ (Վ․ Դաքեսյան)
- վրան գալ
- ավելանալ, եղածի վրա հավելել
- իր չափսովը և հարմար, սազական լինել, սազել
- վերականգնվել
- նպաստավոր լինել, բարենպաստ ազդեցությու ունենալ
- վրան խնդալ, ծիծաղել
- ծիծաղի առարկա դաչձնել
- ծաղրել, ձեռ առնել
- վրան ձգել
- վրան գցել, առնել
- բարդել, վերագրել
- վրան նստել
- սազել
- արժենալ, ծախս նստել
- վրան սովորել – ընտելանալ
- վրան վերցնել – տե՛ս վրա վերցնել
- վրան քաշել – որևէ բանով ծածկվել, ծածկույթ գցել վրան
- վրան գնալ - տե՛ս կեղտոտել
- վրան գրել - տե՛ս կտակել
- վրան սովորել - տե՛ս ընտելանալ
- վրայե-վրա - տե՛ս վրա-վրա
- մեկի (մի բանի) վրա խաչ քաշել
- մեկի վրա լեզու հանել
- մեկի, մի բանի վրա թքել
- մեկ մեկի վրա
- մի բանի վրա լինել
Բաղադրյալ բառեր | |
Թարգմանություններ | |
Ստուգաբանություն
խմբագրելԱղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։