աշխարհ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ɑʃˈχɑɾh]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ աշխարհ
վանկեր՝ աշ•խարհ
Ստուգաբանություն խմբագրել
Փոխառություն է իրանական աղբյուրից, համեմատել ավեստերեն xšaθra, միջին պարսկերեն šahr:
Գոյական
- մատերիայի բոլոր ձևերի ամբողջությունը որպես մի միասնություն
- տիեզերքի առանձին միավորը, մոլորակ, աստղ և այլն
- երկրագունդը, երկիրը իր վրա գոյություն ունեցով բոլոր բաներով ◆ Ասում ես՝ աշխարհը կլոր է։ (Մուրացան) ◆ Աշխարհի հինգ մասերը։
- աշխարհամաս ◆ Նրանք երազում էին գնել այդ իրը, որպես հիշատակ ասիական աշխարհից: (Ակսել Բակունց)
- երկրամաս, առանձին երկիր, որևէ ժողովրդի գրաված երկրամասը ◆ Կռունկ, մեր աշխարհնեն խապրիկ չունի՞ս։ (Ժող. երգ)
- կենդանական ու բուսական էությունների ամբողջությունը
- մարդկային հասարակությունը որպես որոշ հասարակարգ ◆ Ամբոխ աշխարհը նայում էր հաշտ ու խաղաղ։ (Անահիտ Սահինյան)
- կյանքի որևէ ոլորտ կամ բնության երևույթների որևէ բնագավառ ◆ Արվեստի աշխարհ: ◆ Գիտական աշխարհ:
- մարդու հոգեկան կյանքը, ներքին էությունը
- մարդկային գործունեության որևէ բնագավառ
- կյանք, կյանքի վայելք
- կյանքը, օբյեկտիվ իրականությունը ◆ Աշխարհն էլ ասես մի հեքիաթ լինի։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Սրտի խորքում… պահել էր մի միտք և առանձնության մեջ շոյել այն, թե աշխարհն այս ճամփով միշտ չի գնալու։ (Ակսել Բակունց)
- (փխբ․) շրջապատ, միջավայր ◆ Նրան թվում էր, թե հանկարծ ընկել է բոլորովին նոր ու անծանոթ մի աշխարհ: (Նար-Դոս)
- (հվքկն․) մարդիկ, մարդկություն
- (հնց․) գավառ, նահանգ, աշխարհագրորեն առանձնացված վայր ◆ Լոռեցիների բարձր աշխարհում մղում է ձյունը։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ավելի լավ է Վասպուրական աշխարհն անջատվի, քան լինի նրանց ենթակա։ Ստեփան Զորյան
- (հնց․) երկրային կյանք ի հակադրություն երկնայինի
- կյանքի երևույթների առանձին բնագավառ ◆ Հոգեկան կուլտուրայի աշխարհում հարկավոր են ավելի մեծ լարում և ավելի տևական ժամանակ նոր ձևերն ու նոր բովանդակություններն ըմբըռնելու, յուրացնելու համար։ (Վահան Տերյան)
- աշխարհիկ կյանք ◆ Աշխարհից հեռացած ճգնավորի պես Շահյանը փակվեց իր սենյակի չորս պատերի մեջ։ (Նար-Դոս)
Ածական
- սեռական հոլովը՝ աշխարհի կամ աշխարհքի, գործածվում է ածականի նշանակությամբ չափազանց շատ, խիստ մեծածավալ իմաստով
Հոմանիշներ խմբագրել
- երկիր, երկրագունդ, երկինք գետին
- աստվոր, աստնվոր (բրբ․)
- տիեզերք
- երկրամաս, գավառ, նահանգ, մարզ (հնց․)
Արտահայտություններ խմբագրել
- աշխարհն աշխարհով լինել, անցնել – մեծ հուզմունք առաջանալ, իրանացում ընկնել
- աշխարհ արժենալ – չափազանց մեծ արժեք ունենալ
- աշխարհ գալ – ծնվել առաջանալ
- աշխարհ մտնել – կլանք մտնել ամուսնանալ
- աշխարհ տեսած – կյանք վայելած ընկած դուրս եկած, մեծ կենսափորձ ունեցող
- աշխարհ տեսնել – շրջագայելով շատ երկրներ տեսնել
- աշխարհը բռնել – ամենուրեք տարածվել, սփռվել
- աշխարհը աչքին սևանալ – ծանր հարված կրել
- աշխարհը բռնել, գնալ – տե՛ս աշխարհի տուտը բռնել գնալ
- աշխարհը գլխին մթնել, շուռ գալ – տխրությունը, վիշտը, պատել, մեծ դժբախտության հանդիպել
- աշխարհը իրենը դառնալ, լինել – մեծ բախտի արժանանալ, անչափ ուրախանալ
- աշխարհը տալ մեկին – արտակարգ ուրախություն, երջանկություն պատճառել
- աշխարհի աչքը հանել – ամենքին զարմացնել (հեգնորեն) կյանքը վայելել
- աշխարհի հետ գնալ – հետևել ընդունված կարգին
- աշխարհից կուշտ – ամեն բանով լիացած
- աշխարհից գնալ, երթալ – մեռնել
- աշխարհովը մին անել, դառնալ – ամեն տեղ տարածել, հռչակել
- աշխարհով մեկ – ամբողջ աշխարհում, ամենուրեք
- աշխարհի բազմաբևեռ մոդել-աշխարհակարգի այնպիսի կառուցվածք, որի դեպքում գոյություն ունեն երկուսից ավելի մոտավորապես նույնպիսի հզորությամբ (հաշվեկշռված) ուժային կենտրոններ (մեծ տերություներ կամ ռազմաքաղաքական բլոկներ)
- աշխարհի երկբևեռ մոդել-այնպիսի կառուցվածք, երբ գոյություն ունի երկու ուժային կենտրոն
- աշխարհի կողմ
- աշխարհի՝ 1:1000000 մասշտաբի միջազգային քարտեզ
- աշխարհի միաբևեռ մոդել-այնպիսի կառուցվածք, երբ գոյություն ունի միայն մեկ տերություն կամ բլոկ, որն օժտված է ավելի մեծ հզորությամբ, քան մնացած բոլոր պետությունները միասին վերցրած
- աշխարհի մոդել-աշխարհակարգի պայմանական աշպարհաքաղաքական կառուցվածքը
- կապակցված աշխարհ աշխարհ, որը բաղկացած է երկրների այնպիսի համակցությունից, որտեղ յուրքանրյուր երկիր բավական կարճ ժամանակահատվածում հասանելի է ցանկացած այլ երկրի տարածքից՝ տրանսպորտային և տեղեկատվական կապերի կամ ռազմական ներգործության միջոցով
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։