դուռ
Հայերեն
Ստուգաբանություն
խմբագրելԳրաբարի դուռն բառից։ Վերջինս ծագում է բնիկ հնդեվրոպական՝ *dhur-՝ *dheur- «դուռ» հիմքից. հմմտ. հին հնդկերեն dvára, հոգնակի հայցական dúrah, հունարեն θυρα, հին բրետոներեն, կոռն. dor, հին վերին գերմաներեն turi, լիտվերեն durìs, հին սլավոներեն dvьri «դուռ»։
Գոյական
վանկեր՝ դուռ
- ելումուտ անելու բացվածք պատի, պարսպի, ցանկապատի և այլնի մեջ, մուտք ◆ Երբ հասան գլխավոր դռանը, եկվորները ցած իջան ձիերից։ (Րաֆֆի) ◆ Մեծ բազմություն էր խմբված դահլիճի դռների առջև։ ◆ Ասլանը բոլոր հիմնարկների դռները ծեծելու ամեն միջոցի դիմել էր, որ հողամասը բաց չթողնի ձեռքից։ Սերո Խանզադյան ◆ Թե դռնից հաներ՝ պիտի երևար բաց լուսամուտից։ Պարույր Սևակ ◆ Ու ահա այս տունը դուռը ոտք կոխելուս, մտովին ամբողջ վերադարձ մը կը կատարվի հոգիիս մեջ, կերիտասարդանամ հանկարծ։ (Գրիգոր Զոհրապ) ◆ Ոմանք էլ դուռը միայն վրա էին դրել և բարակ թելով կապել, որ շունն ու հավը ներս չմտնեն։ (Ակսել Բակունց) ◆ Հետախուզական բաժնում նրան դուռ էին ցույց տվել։ (Ակսել Բակունց) ◆ Բարով մնաք դուռ ու դրկից։ Հովհաննես Թումանյան
- մետաղյա կամ փայտյա շինվածք, փեղկ, այդ բացվածքը փակելու և բացելու համար ◆ Ծխնու վրա դուռը դարձավ, վայ տերտերը ներս մտավ։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Բազենյանը բաց արեց իր սենյակի դուռը։ (Նար-Դոս) ◆ Մահճակալի տակին մի գաղտնի դուռ է լինում, բաց է անում, աղջկանը թողնում ցած ու կրկին փակում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ձեր այդ բարությունն ինձ հոգեկան ավելի մեծ տանջանք պատճառեց, քան այն, եթե դուռն ուղղակի հետ դնեիք երեսիս։ (Նար-Դոս)
- պահարանի, գրասեղանի արկղի և այլնի փակելու փեղկ ◆ Միջնաբերդի դռներին հսկող… պահակները ոչ մի իշխանի կամ նախարարի առջև իսկույն դուռ չէին բաց անում Ստեփան Զորյան ◆ Նա դուռը դրեց։ (Ակսել Բակունց) ◆ Սաքուլը դուռը ետ դրեց։ (Նար-Դոս)
- լեռների մեջ նեղ բացվածք, անցք, լեռնանցք, կիրճ
- անցք, ճանապարհ, ելք ◆ Ման եմ գալի էս մըթնում քեզ մոտ գալու դուռ գտնեմ։ Հովհաննես Թումանյան
- նարդի խաղի մեջ՝ գրաված, բռնած տուն ◆ Հարկավոր է շեշի դուռը փակել։
- արքունի պալատ կամ ատյան (հնց․) ◆ Շապուհ արքան յուր երկու քույրերի միջոցով երկու մեծ դռներ բաց արեց այդ կողմերից Հայաստան մտնելու։ (Րաֆֆի)
- միջոց, հնար, ելք, ճար (փխբ․) ◆ Տեսա էլ ազատվելու դուռ չկա ասի՝ ես առաջուց երեսիս վեր ընկնիմ, որ երեսս փչացնի ոչ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Վարժապետը թվաբանության չորս դուռը գիտե։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Քո մայրը քո հոր դռները փակեց քո առջև։ (Րաֆֆի) ◆ Դուռս ափ առած՝ կծեծե քամին։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Երեխեքս հավաքել եմ անորս մոտ էս մի երկու ամիսն անցկացնեմ… մինչև տեսնենք աստոծ ինչ դուռ բաց կանի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ողորմած աստված , ու դուռը բանաս, քու ոտի հողն ենք, դու ես ստեղծել։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Մի տեղից մի դուռ կը բացվի…ով գիտի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Աղեն ամեն օր դուռը կտրած սպառնում էր…գյուղացուն։ Հովհաննես Թումանյան
- որևէ տեղի, տեղանքի, երկրի և այլնի մատույց (փխբ․) ◆ Վասպուրականը արյաց երկրի դուռն է։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Հարկավոր է երկրի դռները բաց անել ազատ երթևեկության համար։ ◆ Հայ սեղանավորը ուներ իր առանձին հաշիվները Դռան հետ։ (Րաֆֆի) ◆ Պարսից դուռը: (Լեո) ◆ Ոսկին թափված էր դռանը: (Ակսել Բակունց) ◆ Ձմեռը դռանն է ◆ Մի քանի ամիս առաջ ես իմ ականջով լսեցի ձեր այն պահանջը, թե պետք է բացել Ռուսաստանի դռները արտասահմանյան կապիտալի առջև։ (Անահիտ Սահինյան)
- տուն, շենք (փխբ․) ◆ Վա~յ, մա՛յրիկ ջան, տե~ս, բակն ու դուռը լի, ի~նչքան ըսպիտակ թիթեռ է գալի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ես իսկապես հարևանների դռներն ընկնելու կարիք էլ չունեի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Կարբուց ուղիղ քեզ մոտ, քո դուռն եմ ընկել։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Մարդ դռներն է ընկել, մի բան չի կարողանում անել… իսկ դու նրան օգնելու մասին չես մտածում։ (Գարեգին Սևունց) ◆ Դուռը չեմ բախի մարդու նենգավոր:ԱԻ ◆ Էդ չինովնիկի դուռը մի գնա։ (Ակսել Բակունց) ◆ Վարի օրերին նորից վիզներս ծռած սրա նրա դուռը չենք գնա։ (Անահիտ Սահինյան) ◆ Մի պառավ դարվիշ մեր դուռն է գալի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Երևում է՝ կտրիճ էիր , դուռս եկար քո ոտքով։ Հովհաննես Շիրազ ◆ Հերիք է թշնապու պես հալածես, դուռս քարես։ (Ջիվանի)
- տուն, ծուխ, տնտեսություն (փխնն․) ◆ Նրա տնից մի քանի դուռ վերև ապրում էր Հաջի Սողոմոնը։ (Վահան Թոթովենց) ◆ Կամենում էր, որ քույրը լավ ուսում ստանա , եղբոր նման նոքար չդառնա ուրիշի դռներին: (Նաիրի Զարյան) ◆ Բայց նա արդեն հոգնել էր գործարանների, արհեստանոցների, ֆաբրիկաների դռները չափչփելուց, սրան ու նրան գործի մասին խնդրելուց։ (Գարեգին Սևունց) ◆ Տաշտներդ լի հաց լինի, դռներդ միշտ բաց լինի։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Նրա դուռը բաց է ամենքի առջև։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Վա~յ քու տունը քանդվի, Խանդութ, վա~յ քու դուռը փակվի, անգութ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Կինը մեռավ դուռը փակվեց։ ◆ Լևոնը քաշեց սենյակի դուռը: (Ակսել Բակունց)
- անցման տեղ, հաղորդակցության ճանապարհ սահմանակից երկրների միջև (փխբ․) ◆ Թշնամին մեր դռանը կանգնած է, ներս մտնելու վրա է։ (Րաֆֆի) ◆ Գալիս ես, լցված տենչերով անհուն, անցնում սլացքով եզերքից եզերք, մոլորակների դռները բացում։ (Մամուլ)
Հոմանիշներ
խմբագրել- (ելումուտ անելու բացվածք)՝ մուտք, դրույլ (հին)
- (մետաղյա կամ փայտե շինվածք այդ բացվածքը փակելու համար)՝ փեղկ
- դարպաս
- (նարդի խաղում)` տուն
- ելք
- անցք
- լեռնանցք
- միջոց
- ճար
- խորան
- արքունիք
- ծուխ
Արտահայտություններ
խմբագրել- դուռ անել, դուռ առնել - տե՛ս գրավել
- դուռ բացել, դուռ բանալ, դուռ բաց անել
- օգնել, փրկել
- ուղենշել
- դուռ գտնել - տե՛ս փրկվել
- դուռը ափ առնել - պահանջել, դիմել (4)
- դուռը բախել - այցելել, դիմել (3)
- դուռը բաց - հյուրասեր
- դուռը գալ, դուռը գնալ - դիմել (3), խնդրել
- դուռը գոցել, դուռը երեսին փակել, դուռը երեսին ծածկել
- վռնդել
- արգելել
- դուռ զարկել, դուռը թակել, դուռը ծեծել
- այցելել
- դիմել (3)
- դուռը կացին կախել
- պահանջել
- խնդրել
- դուռը կտրել - դիմել (3)
- դուռը հասցնել (որևէ բանի) - ենթարկել
- դուռը ձեռքն առնել
- պահանջել
- դիմել (3)
| Բաղադրյալ բառեր | |
Թարգմանություններ
խմբագրել| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։