շուն
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ʃun]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ շուն
վանկեր՝ շուն
Ստուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական՝ *k՛uōn- «շուն» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն çván-, հունարեն κύων «շուն»։
Գոյական
- շնազգիների ընտանիքին պատկանող ընտանի կենդանի
- տե՛ս Մեծ շուն, Փոքր շուն (աստղգ․)
- անհամակրելի, հարգանք ու վստահություն չառաջացնող մարդ ◆ Ինչ անխիղճ շան չի տալիս գյուղի ամենալալ բեռնաձին։ (Հ. Մաթևոսյան) (փխբ․)
- խորամանկ, վարպետ, հնարամիտ մարդ ◆ Հիմա ո՞ւմ կարող ես խաբել. բոլորն էլ շուն են։ (փխբ․)
- անառակ, շնացող մարդ (փխբ․)
- անարգ, չարացող մարդ ◆ Ե՛կ, դժոխքի շուն դու, դարձի՛ր դեպի ինձ… արյունախում շուն դու։ (Շեքսպիր) (փխբ․)
- լրտես (ծծկ․)
Հոմանիշներ
խմբագրել- սկունդ (հնց․), քուչի (գվռ.), քոմո, քոփակ, քութի, բոջի (շնազգիների ընտանիքին պատկանող ընտանի կենդանի)
- գամփռ (մեծ)
- տե՛ս խուզարկաշուն
- Մեծ շուն, Փոքր շուն (համաստեղության անուն) (աստղգ․)
- տե՛ս հնարամիտ
- տե՛ս անառակ
- տե՛ս լրտես
Արտահայտություններ
խմբագրել- շուն, գել՝ էլի մերն է - թեև վատ մարդ է, բայց մերն է, հարազատ է ու պետք է ներել, պաշտպանել և այլն
- շուն դառնալ - չարանալ, կատաղել
- շուն դարձնել - կատաղեցնել, չարացնել
- շուն ծեծելով, թակելով ապրել - մեծ դժվարությամբ ապրուստ հայթաթել, մի կերպ ապրել, յոլա գնալ
- շուն խաղացնող - խեղկատակ, լուրջ բանով զբաղվող
- շուն կտրել - շուն դառնալ
- շուն կուլ տալ - խորամանկ, ճարպիկ դառնալ
- շունը ձեռքից հաց չի վերցնի, չի առնի - անարգ մարդ է
- շան բախտ ունենալ - բախտը կտրել, հաջողակ լինել
- շան բերան - նույնն է՝ շանբերան (բսբ․)
- շան բերանը ոսկոր գցել - կաշառաք տալ, բաժին հանել
- շատ բերանի վարա ընկած, քաշած -ճղճղված, պատռված
- շան գլուխը թաղված լինել (առավել. ահա՜ թե որտեղ է թաղված շան գլուխը) - որն է գաղտնիքը, ինչ՞ հանգամանքների տակ է թաքնված գաղտնիքը
- շան երես ունենալ - աներես լինել, չքաշվել, չպատկառել, չամաչել
- շան լակ կամ լափ թափել մեկի գլխին - սաստիկ ամոթանք տալ, խայտառակ անել
- շան ծիծ ծծակ, կերած - անդաստիարակ
- շան ծնունդ - անդաստիարակ
- շան կաթ ծծած, կերած - անդաստիարակ
- շան հաչոց - անհամակրելի, ատելի մարդու փնթփնթոց, գլխացավ առաջանցնող խոսակցություն
- շան հաչոցին մտիկ չեն տա - նույնն է՝ շան տեղ դնել
- շան հավատարմություն - կույր, ստրկամիտ հավատարմություն
- շան հոտառություն -
- սուր հոտառություն
- կռահելու, գուշակելու, գլխի ընկնելու մեծ կարողություն, ունակություն (փխբ․)
- շան հոտ - զզվելի, գարշելի հոտ, շնահոտ
- շան մահով մեռնել - շանսատակ լինել
- շան սատակ անել - տե՛ս շանսատակ անել
- շան սատակ լինել - տե՛ս շանսատակ լինել
- շան տեղ դնել (գործածվում է ժխտական և հարցական ձևով) - բանի տեղ դնել, հաշվի առնել, ուշադրություն դարձնել
- շան տուր (կամ ծեծ) տալ - սաստի ծեծել
- շան քթից ջուր խմել - չարչարվել, տանջվել
- շանից (շնից) մազ պոկել - ժլատից, անարժան մարդուց, թշնամուց ինչ էլ որ վերցնես, խրախուսելի է
- շան օրում (օրի) լինել - շատ վատ դրության մեջ լինել
- շնից շատ լինել - չափազանց շատ, բազմաթիվ լինելը
- շների ընտանիք - տե՛ս շնազգիներ (կենս․)
- շուն բռնել -
- տե՛ս անարգ
- ոչնչություն
- շուն թակելով ապրել - տե՛ս գոյատևել
- շուն թակելով ապրող - տե՛ս խեղճ, թշվառ
- շուն խաղացող - տե՛ս խեղկատակ
- շուն ման ածող - տե՛ս խեղկատակ
- շուն ու գայլ -
- շուն ու գայլի բաժին դառնալ, շուն ու գելի կերակուր դառնալ, շուն ու գայլի փայ դառնալ - տե՛ս ոչնանալ, կորչել, վատնվել
- շուն ու կատու - տե՛ս թշնամի
- շուն քերթող - տե՛ս կարիքավոր
- շունը լինել (մեկի) - տե՛ս հնազանդվել, ստրկանալ
- շունը կապել, բաց թողնել - տե՛ս կատաղել, զայրանալ
- շունը շապիկ է կագել, կատուն՝ վարտիք -
- շունը շնից, երկուսը մի տնից - տե՛ս խարդախ, անարգ
- շունը չի տանի - տե՛ս անտանելի
- շունը տերը (տիրոջը) չի ճանաչում - տե՛ս անկարգություն
- շան ոգի - տե՛ս շնագի
- շան ատամ ունեցող -
- տե՛ս բամբասասեր
- չարախոս
- շան բաժին դառնալ - տե՛ս ոչնչանալ, կորչել, վատնվել
- շան բաժին դարձնել - տե՛ս ոչնչացնել, վատնել
- շան բերանից ընկած, շան բերանից քաշաց - տե՛ս բզկտված
- շան թակ տալ - տե՛ս ծեծել
- շան լակ(ը) ածել (մեկի) գլխին, շան լակ(ը) թափել (մեկի) գլխին, շան լափ(ը) ածել (մեկի) գլխին, շան լափ(ը) թափել (մեկի) գլխին - տե՛ս նախատել
- շան հավատարմություն - տե՛ս ստրկամտություն
- շան ճրագ - տե՛ս անպիտան
- շան մսի գին - տե՛ս էժան
- շան նման - տե՛ս սաստիկ, խիստ
- շան շաբաթ - տե՛ս իրարանցում
- շան չարչարանք քաշել - տե՛ս չարչարվել, քաշվել
- շան պես - տե՛ս սաստիկ, խիստ
- շան պես պոչ պտտեցնել - տե՛ս քծնել, շողոքորթել
- շան պես քա(ր)շ գալ - տե՛ս չարաչարվելտանջվել
- շան պոչը բռնել, շան պոչը կծել - տե՛ս համառել
- շան վաստակ - տե՛ս ապօրինածին
- շան փայ անել - տե՛ս վատնել
- շան փայ դառնալ, շան փայ լինել - տե՛ս վատնել, ոչնչանալ
- շան քըրթ - տե՛ս կաշառք
- շանից ելած - տե՛ս ապօրինածին
- շներին աղ տալ - տե՛ս թափառել
- շունբերան - տե՛ս հայհոյաբար
Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։