սիրտ

Հայերեն

«սիրտ» ժեստը հայերեն ժեստերի լեզվով

• ՄՀԱ՝ [siɾt]

Սիրտ

Դասական ուղղագրութեամբ՝ սիրտ

վանկեր՝ սիրտ 

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական k՛erd- «սիրտ» արմատից. համեմատության համար՝ հունարեն καρδία, լատիներեն cor(d), հին իռլանդերեն kride, գոթերեն hairtō, ռուսերեն сердце:

Գոյական

1. արյան շրջանառության կենտրոնական գործարանը մարդու և կենդանիների մարմնում
2. այդ գործարանի տեղը մարդու կրծքավանդակում, մարդու կրծքավանդակի ձախ կողմը ◆ Առաքելը ձեռքը դրեց սրտին իբրև նշան խոնարհության։ Դերենիկ Դեմիրճյան
3. այդ գործարանը՝ որպես մարդկային զգացումների՝ ապրումների և այլնի խորհրդանիշ ◆ Ու սիրտը բացվում է, լցվում անհուն ուրախությունով։ Հովհաննես Թումանյան
4. այդ գործարանը՝ որպես սիրո խորհրդանիշ ◆ Թղթատարի տարած ծրարի մեջ ուղարկեց նա յուր սիրտը, յուր միտքը, յուր հոգեկան բոլոր քնքշությունները։ (Րաֆֆի)
5. այդ գործարանը՝ որպես բարության՝ խղճի՝ հոգատարության խորհրդանիշ ◆ Նրա բերանով մայրական սիրտն էր խոսում։
6. (ժղ․) մարդու և կենդանիների մարսողական գործարանը, ստամոքս (առավելապես դարձվածների մեջ) ◆ Սիրտը խառնել՝ կտրտել՝ տակնուվրա լինել։
7. այդ գործարանը որպես մտածելու՝ զգալու կենտրոնի խորհրդանիշ ◆ Ու պառավ նանի սրտի մեջ հանկարծ ձեն տվավ թաքուն մի խաղաղ կասկած։ Հովհաննես Թումանյան
8. (փխբ․) ընդերք, խորք, որևէ բանի ներսի կենտրոնական տարածությունը ◆ Ու պատռելով մութը գետնի, մերկացնում են գաղտնիքները երկրի սրտի: (Պերսի Բիշի Շելլի)
9. (փխբ․) որևէ բանի հիմնական՝ գլխավոր մասը, կենտրոն ◆ Այդ մարդը կենտրոնի առանցքն էր, սիրտը: (Գարեգին Սևունց)
10. (փխբ․) որևէ բանի համար կարևոր նշանակություն ունեցող տեղը՝ հաստատությունը հատվածը և այլն, որևէ բանի էությունը կազմող տեղը՝ բնագավառը ◆ Ոստանը, որ երկրի սիրտն էր. ամբողջապես գտնվում էր հագարացոց ձեռքում։ (Մուրացան)
11. (փխբ․) մարդու հոգեկան աշխարհը՝ զգացմունքները՝ տրամադրությունը՝ ապրումները ◆ Սրտից սիրտ մի բարակ կամուրջ է, էն է մարդու մարդ դարձնողը։ Հովհաննես Թումանյան
12. (փխբ․) (ժղ․) միջուկ
13. (փխնն․) մարդ, անձ, անձնավորություն ◆ Եկավ գիշերն՝ սփոփանքը հազարավոր սրտերի: Հովհաննես Թումանյան
14. (փխբ․) որևէ տարածության միջակայքը՝ կենտրոնը ◆ Նա բազմած էր ուղղակի Վանանդ գավառի սրտում: (Մուրացան)
15. (փխբ․) քաջություն, խիզախություն, անվեհերություն ◆ Ով սիրտ ունի, ոտքի ջլերը պինդ են, իջնում է կեռմաններով։ (Ակսել Բակունց)
16. խաղաթղթի սրտաձև կարմիր նիշը, սրտիկ, փոսիկ
17. գործածվում է կապական դերով՝ ներսը, ներսում, մեջը ◆ Բացվել է այսօր սիրտս Նաիրյան աշխարհի սրտում-թեժ, կարմիր սրտում վառվող աշխարհի։ Եղիշե Չարենց
18. (խոհր․) կենդանու մարմնի մաս, պատրաստում են տապակած, խորոված կերակուրներ, պահածոյացնում

Հոմանիշներ

1. տե՛ս զգացմունք, զգացում
2. տե՛ս գութ, խիղճ
3. տե՛ս տրամադրություն
4. տե՛ս ոգևորություն, խրախուսանք
5. տե՛ս քաջություն, խիզախություն, անվեհերություն
6. տե՛ս մտածություն
7. տե՛ս ընդերք, խորք
8. տե՛ս կենտրոն
9. տե՛ս ներաշխարհ
10. տե՛ս միջուկ, սրտուկ
11. տե՛ս սրտիկ
12. տե՛ս մարդ, անձ

Արտահայտություններ

1. բարակ սիրտ ունենալ - շատ զգայուն լինել, շուտ հուզվել՝ նեղանալ ◆ Այդ հսկա տղամարդը բարակ սիրտ ուներ և երբ սաստիկ հուզվում էր, ներքին բոցը հանգցնում էր մեղրագինու ջրվեժով։ (Ակսել Բակունց)
2. գայլի սիրտ ուտել - անվախ լինել ◆ Գայլի սիրտ պիտի կերած լինես, որ արևով մտնես էն ձորը։ (Ակսել Բակունց)
3. առյուծի սիրտ կրել՝ ունենալ - քաջ լինել, քաջություն ունենալ ◆ Այժմ իմ պարտականությունն է հասկացնել նրանց, որ առյուծը գառագղի մեջ էլ առյուծի սիրտ է կրում։ (Մուրացան)
4. ի սրտե - սրտով, սրտանց
5. սիրտ անել - համարձակվել, հանդգնել, խիզախել ◆ Մի քանի հոգի սիրտ արին և մոտեցան մեզ։ (Ակսել Բակունց)
6. սիրտ առնել
   1. համարձակություն՝ վստահություն ստանալ ◆ Բադին սիրտ առավ, սկսեց իր ցավը պատմել նրան։ (Ակսել Բակունց)
   2. ոգևորվել, խանդավառվել
7. սիրտը բաց անել՝ բանալ
   1. ուրախացնել, տրամադրությունը բարձրացնել ◆ Կեր, սիրտդ բաց արա, ի՞նչ ես ռեխդ թթվացրել։ (Րաֆֆի)
   2. գաղտնիքները՝ մտատանջությունները՝ վշտերը մեկի մոտ բացել՝ պատմել ◆ Գուցե սեղան ենք նստել նրա հետ միասին, սիրտ բաց արել մեկ-մեկու։ (Հրաչյա Քոչար)
8. սիրտ գողանալ
   1. գայթակղեցնել ◆ Եվ գողացել է մի գլուխը կապած աղջկա սիրտը։ (Պերճ Պռոշյան)
   2. տե՛ս սիրտը գողանալ մեկի
9. սիրտ դնել
   1. ոգևորել, քաջալերել, խրախուսել
   2. սրտապնդել
   3. եռանդ՝ ավյուն գործադրել
10. սիրտ թափել - փսխել
11. սիրտ խառնել
    1. զզվելի լինել, զզվանք պատճառել
    2. սրտախառնուք զգալ
12. սիրտ ծակել - կծու խոսքով խոցել՝ խայթել ◆ − Չե՞ս ամաչում հերիք չի՝ ինչքան սիրտ ես ծակել։ (Պերճ Պռոշյան)
13. սիրտ մաշել
    1. տանջվել, տառապել, չարչարվել, նեղվել, նեղություններ կրել ◆ Ամբողջ տարին… սիրտ ենք մաշում։ Վրթանես Փափազյան
    2. տանջել, տառապանք պատճառել
14. սիրտ մնալ - տրամադրություն՝ ցանկություն լինել
15. սիրտ մտնել - հեշտությամբ մտերմանալ, հարազատության զգացմունք առաջացնել
16. սիրտ շարժել - հուզել
17. սիրտ սրտի - սիրով, իրար սիրելով
18. սիրտ տալ
    1. քաջալերել, խրախուսել, սրտապնդել ◆ Մենք սկսեցինք սիրտ տալ իրարու։ Հովհաննես Թումանյան
    2. սրտապնդել, խիզախություն ներշնչել
    3. եռանդ՝ ավյուն գործադրել
    4. հոգով՝ ջերմ զգացմունքներով վերաբերվել
19. սիրտ ունենալ
    1. խիղճ՝ գութ ունենալ, գթառատ լինել
    2. մի բանի տրամադրություն՝ ցանկություն ունենալ
    3. հուզականություն՝ արտահայտչականություն ունենալ, խոսուն լինել
20. սիրտ քանդել - հուզել, բուռն ապրումներ պատճառել
21. սիրտը ալեկոծել մեկի - հուզել, հոգեկան խռովքի մեջ գցել ◆ Տարակուսանքները ալեկոծեցին նրա սիրտը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
22. սիրտը ահ գցել՝ ընկնել - վախեցնել, վախենալ
23. սիրտը ահ ու դող՝ ահ ու սարսափ գցել - վախեցնել, ահաբեկել ◆ Ահ ու սարսափ էին գցել ամենքի սիրտը։ Հովհաննես Թումանյան
24. սիրտը ահ ու դող (ընկնել) - ահ՝ երկյուղ զգալ, սաստիկ վախենալ ◆ Վռամի սիրտը ահ ու դող ընկավ։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
25. սիրտն անցնել - նվաղել, ուշաթափվել, մարել ◆ Էս է կմարեմ, սիրտս կանցնի։ Ռափայել Պատկանյան
26. սիրտը առնել մեկի - մեկի սիրտը շահել, մեկին սիրաշահել, հանգստացնել ◆ Կանչեք խորհրդավոր վարպետին ու մի ձևով նրա սիրտն առեք։ Հովհաննես Թումանյան
27. սիրտը ասել - նախազգալ, կանխագուշակել, սիրտը վկայել ◆ Սիրտս ասում է, որ դա իմ երեխան չէ։ (Րաֆֆի)
28. սիրտը արյուն կոխել - սաստիկ վախենալ ◆ Սիրտս արյուն կոխած վազեցի ետևներեն։ Ռափայել Պատկանյան
29. սիրտը արյուն լալ - սաստիկ վշտացած լինել, դառնագին ողբալ ◆ Միտք է անում Խանդութն անհույս, սիրտը արյուն է լալիս։ (Մկրտիչ Խերանյան)
30. սիրտը բաբախել
    1. բուռն հուզմունքի մեջ ընկնել, հուզմունքից սիրտը տրոփել
    2. ապրել, կենդանի լինել
    3. գործել, բանել, գործարկել
31. սիրտը բաբախելուց դադարել
    1. մեռնել
    2. կործանվել, ոչնչանալ, գոյություն ունենալուց դադարել
32. սիրտը բանալ
    1. ուրախացնել, տրամադրությունը բարձրացնել
    2. գաղտնիքները՝ մտատանջությունները՝ վշտերը մեկի մոտ բացել՝ պատմել
33. սիրտը բարձր ու ցածր անել
    1. բուռն հուզմունքի մեջ ընկնել, հուզմունքից սիրտը տրոփել ◆ Հեղնարի սիրտն սկսավ ավելի բարձր ու ցածր անել ։ (Պերճ Պռոշյան)
    2. ապրել, կենդանի լինել
    3. գործել, բանել, գործարկել
34. սիրտը բաց - սրտաբաց, անկեղծ, պարզասիրտ, ուրախ, զվարթ ◆ Ձեռքը բաց, սիրտը բաց․ Գլուխն ուզելու լինես, չի խնայի։ (Րաֆֆի)
35. սիրտը բաց անել՝ բացել
    1. ուրախացնել, տրամադրությունը բարձրացնել
    2. գաղտնիքները՝ մտատանջությունները՝ վշտերը մեկի մոտ բացել՝ պատմել
36. սիրտը բաց լինել
    1. առատաձեռն ու մեծահոգի լինել
    2. ուրախ լինել, հանգստանալ, թեթևանալ ◆ Եվ գարունն էր բացվում, և մեր սրտերն էին բացվում։ Հովհաննես Թումանյան
37. սիրտը բացվել - ուրախանալ, զվարթանալ
38. սիրտը բերանը գալ
    1. շատ հուզվել, լցվել ◆ Շատ անգամ սիրտը բերանն էր գալիս, որ իր ցավերն ասի։ (Խաչատուր Աբովյան)
    2. այլևս իրեն զսպել չկարողանալ, ինքնազսպումը կորցնել
39. սիրտը բերանիցը՝ բերանովը դուրս գալ
    1. հուզվել, հոգեկան խռովքի մատնվել, նեղանալ ◆ Քիչ է մնում սիրտս բերանիցս դուրս գա։ Սերո Խանզադյան ◆ Աղջիկն էսպես միշտ լսելիս սիրտը բերնով դուրս էր գալիս։ Հովհաննես Թումանյան
    2. չարչարվել, տանջվել
40. սիրտը բռան մեջ հավաքել - իրեն հավաքել՝ տիրապետել, սրտապնդել ◆ Սիրտդ բռանդ մեջը հավաքե, ու զուր տեղը թշնամու աչքը մի՛ խնդացնե։ Աղավնի
41. սիրտը բռնել - իրեն տիրապետել, սրտապինդ լինել ◆ Հանդարտվիր, սիրտդ բռնի, քեռուս անդանակ մի՛ մորթիլ։ (Պերճ Պռոշյան)
42. սիրտը գնալ
    1. նվաղել, ուշաթափվել ◆ Քիչ մնաց սիրտս գնում էր։ Աղ
    2. մեկի՝ մի բանի համար ուշքը գնալ, չափազանց շատ սիրել՝ հավանել՝ ցանկանալ
43. սիրտը գութ ընկնել - խղճալ, խղճահարվել ◆ − Հա, բա, սիրտը գութ է ընկել։ Աղավնի
44. սիրտը գուշակել - նախազգալ, ներքին նախազգացում ունենալ ◆ Սիրտս վատ բան գուշակեց, տղերք ջան։ (Նաիրի Զարյան)
45. սիրտը դաղել
    1. ծանր վիշտ պատճառել, խիստ ցավեցնել, վշտացնել ◆ Այս խոսքերը շիկացած շամփուրների պես դաղեցին նրա սիրտը։ Սերո Խանզադյան
    2. որևէ բուռն զգացմունքով համակել՝ տոգորել
    3. տհաճ զգացմունք՝ զգացողություն առաջացնել
46. սիրտը դատարկել
    1. կուտակված վիշտը՝ մտատանջությունները և այլնը պատմելով՝ մեկին հայտնելով թեթևություն զգալ ◆ − Ոչ, Լևոն ջան, թույլ տուր սիրտս դատարկեմ։ (Նաիրի Զարյան)
    2. կուտակված վիշտը՝ զայրույթը և այլնը թափել մեկի գլխին
47. սիրտը դիմանալ - տոկալ, հոգեպես դիմանալ՝ տանել
48. սիրտը դող - վախեցած ◆ Փիսոն գնաց գողեգող, Փորը դատարկ, սիրտը դող։ Հովհաննես Թումանյան
49. սիրտը դողալ՝ դող ընկնել - վախենալ, սարսափել ◆ Սիրտս դողում էր կարդալիս։ (Խաչատուր Աբովյան) ◆ Դողն ընկավ Վռամի սիրտը։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
50. սիրտը դող գցել՝ դողացնել - վախեցնել, ահաբեկել
51. սիրտը ելնել
    1. հուզվել, զգացվել
    2. վրդովվել
52. սիրտը ետ տալ - փսխել, ործկալ ◆ Զգալով, որ սիրտը պետք է ետ տա, երերալով արագ իրեն նետեց վաննայի սենյակը։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
53. սիրտը երկյուղ ընկնել - սկսել վախենալ՝ սարսափել ◆ Սիրտը երկյուղ ընկավ, ամբողջ գիշերը չկարողացավ քնի։ Հովհաննես Թումանյան
54. սիրտը զարկել
    1. բուռն հուզմունքի մեջ ընկնել, հուզմունքից սիրտը տրոփել, հուզվել, անհանգստանալ ◆ Ո՞նց է զարկում սիրտս։ Հովհաննես Թումանյան
    2. ապրել, կենդանի լինել
    3. գործել, բանել, գործարկել
55. սիրտը զգալ - որևէ բանի նախազգացում ունենալ
56. սիրտը թակել
    1. բուռն հուզմունքի մեջ ընկնել, հուզմունքից սիրտը տրոփել
    2. ապրել, կենդանի լինել
    3. գործել, բանել, գործարկել
57. սիրտը թափել
    1. փսխել
    2. սիրտը դատարկել, ապրումները՝ վիշտը և այլնը մեկին պատմել
58. սիրտը թեթևանալ՝ թեթևացնել - հոգեպես հանգստանալ՝ հանգստացնել, վշտերից ազատվել ◆ Թմրեց նրանց վիշտը և սրտները մի փոքր թեթևացան։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Եկել էր Ավագյանի մոտ, որ մի քիչ սիրտը թեթևացնի։ (Նաիրի Զարյան)
59. սիրտը թնդալ
    1. ոգևորվել, խանդավառվել
    2. հրճվել, ցնծալ ◆ Սիրտը թնդաց ուրախությունից։ (Րաֆֆի)
60. սիրտը թռչել - երկյուղից՝ հուզմունքից և այլնից սիրտը բաբախել
61. սիրտը թպրտալ - հուզմունքից՝ վախից և այլնից սիրտն ուժգնորեն բաբախել ◆ Սիրտը թպրտում է ոգևորությունից։ (Նաիրի Զարյան)
62. սիրտը թունդ առնել՝ ելնել
63. հանկարծակի մի բանից հուզվել, տրոփալ ◆ Ծափեր լսելիս՝ սիրտը թունդ էր առնում, հրճվում։ (Քրիստափոր Թափալցյան) ◆ Լևոնի սիրտը թունդ ելավ։ (Նաիրի Զարյան)
    1. ոգևորվել, սիրտը ճխալ
    2. ցնծալ, բերկրել
64. սիրտը իրար լինել - սիրտը խառնել
65. սիրտն իմանալ - կանխազգալ, գուշակել, կռահել ◆ Ախ նանի ջան, ինչ լավ էր սիրտդ իմացել։ Հովհաննես Թումանյան
66. սիրտը իջնել - հանգստանալ, մեղմանալ
67. սիրտը լալ - ներքնապես սաստիկ վշտանալ ◆ Խաղաղ էր միայն նրա դեմքը, իսկ սիրտը լալիս էր, ճմլվում։ Սերո Խանզադյան
68. սիրտը լայն՝ լեն - սրտաբաց
69. սիրտը լցնել
    1. հուզել
    2. պատել, համակել, տոգորել ◆ Այդ միջադեպը նրա սիրտը լցրեց կրոնական երկյուղով ու ամենամութ զգացմունքներով։ (Նաիրի Զարյան)
70. սիրտը լցվել
    1. հուզվել, զգացվել ◆ Հանկարծ սիրտս լցվում է ու ես հոնգուր-հոնգուր լալիս եմ։ Աղավնի
    2. համակվել, տոգորվել ◆ Ու էստեղ աղջկա սիրտը լցվում է սիրով դեպի երիտասարդը։ Հովհաննես Թումանյան
71. սիրտը խաղ ելնել՝ լինել
    1. սիրտը ճխալ, ուրախությունից հուզվել ◆ Սիրտս կրծքում ուրախությունից խաղս է լինում։ Հովհաննես Թումանյան
    2. սիրտը բաբախել
    3. սիրտը խառնել
72. սիրտը խառնել - սրտախառնուք զգալ ◆ Ուտում էինք՝ սրտներս խառնում էր։ Աղավնի
73. սիրտը խոցել՝ խոցոտել - ցավեցնել, վշտացնել ◆ Իսկ սա ավելի է խոցում խեղճ մոր սիրտը։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Մոր ու քրոջ անվերջ բողոքները խոցոտում էին նրա սիրտը։ (Շիրվանզադե)
74. սիրտը խտուտ գալ - ոգևորվել
75. սիրտը խփել
    1. բուռն հուզմունքի մեջ ընկնել, հուզմունքից սիրտը տրոփել ◆ Քրտնեցի և սիրտս խփում էր։ Գուրգեն Մահարի
    2. ապրել, կենդանի լինել
    3. գործել, բանել, գործարկել
76. սիրտը ծուլ ելնել՝ թռչել՝ լինել - վախենալ, ահաբեկվել, վեր թռչել ◆ Սիրտս տեղից ծուլ է լինում։ Աղավնի
77. սիրտը ծփալ - հրճվել, ուրախանալ ◆ Լևոնի սիրտը ծփում էր հաղթանակի զգացմունքների մեջ։ (Նաիրի Զարյան)
78. սիրտը կախ
    1. դժկամ, առանց ցանկություն ունենալու, ոչ հոժար
    2. տխուր, անհույս, կասկածամիտ ◆ Վաղուց է սիրտս կախ, միտքս մոլոր։ Դերենիկ Դեմիրճյան
79. սիրտը կասկած մտննել՝ ընկճել - կասկածի մեջ ընկնել, երկմտել ◆ Ծերունու սիրտը կասկած մտավ։ (Քրիստափոր Թափալցյան) ◆ Շատ որ ուշացավ, սիրտս կասկած ընկավ։ (Պերճ Պռոշյան)
80. սիրտը կոտոր - սիրտը կոտորված, վշտացած, սրտաբեկ
81. սիրտը կոտրել
    1. վշտացնել, ցավ պատճառել, ցավեցնել
    2. վշտանալ, տխրել ◆ Սիրտդ մի կոտրի սուտ բանի համար։ Հովհաննես Թումանյան
82. սիրտը կպչել մեկին՝ մի բանի - հավանել, սիրահարվել, ախորժել ◆ Սիրտս կպավ Ալվարդին։ Վահրամ Մավյան
83. սիրտը կտոր-կտոր անել - վշտացնել, մորմոքեցնել ◆ Էսպես բաները մարդի սիրտը կտոր-կտոր են անում։ (Պերճ Պռոշյան)
84. սիրտը կտոր-կտոր լինել - ցավից, վշտից մորմոքել, վշտանալ ◆ Նրա սիրտը կտոր-կտոր էր լինում։ (Պերճ Պռոշյան)
85. սիրտը կտրատել
    1. խորապես վշտացնել, տառապանք պատճառել, մեծ ցավ պատճառել
86. սիրտը կտրատվել - ցավից, վշտից մորմոքվել
    1. սիրտը խառնել
87. սիրտը կտրել մեկից՝ մի բանից
    1. անջատվել-բաժանվել մեկից, մոռանալ ◆ Չես ուզում, որ սիրտս կտրեմ նրանից։ (Նար-Դոս)
    2. անջատել՝ բաժանել՝ կտրել, մոռացնել տալ ◆ Գիր ու կապով, բժժանքով Մանուկ սիրտը կտրեցին։ Հովհաննես Թումանյան
88. սիրտը կտրտվել
    1. խորապես վշտանալ, տառապել
    2. սիրտը խառնել
89. սիրտը կրակ գցել
    1. մտատանջություն՝ վիշտ՝ հոգս պատճառել
    2. որևէ կարգի բուռն տենչանքով տոգորել՝ համակել
90. սիրտը կրակ ընկնել՝ դառնալ
    1. մտատանջվել, մտատանջության մեջ ընկնել, վշտանալ, մորմոքվել, այրվել, տանջվել ◆ Տեսնողի սիրտը կրակ էր ընկնում։ (Խաչատուր Աբովյան)
    2. որևէ բանի տենչանքով լցվել՝ տոգորվել՝ համակվել, բուռն կերպով տենչալ
91. սիրտը կրծել - տանջել, տառապանք պատճառել, անհանգստացնել ◆ Եվ նախանձը կրծում էր նրա սիրտը։
92. սիրտը կուչ գալ - սիրտը ճմլվել, կծկվել, ցավել ◆ Նա երբ այդպես է ասում, իր սիրտը կուչ է գալիս։ Աղավնի
93. սիրտը հալվել - մաշվել, նվաղել ◆ Հալվում է խեղճ կտրիճների սիրտը նրան տեսնելով։ Ռափայել Պատկանյան
94. սիրտը հետը գնալ
    1. նվաղել
    2. մեկի՝ մի բանի համար ուշքը գնալ, չափազանց շատ սիրել՝ հավանել՝ ցանկանալ, աչքը վրան մնալ
95. սիրտը հետը տանել - գրավել, հափշտակել ◆ Սոսը գնաց՝ Գարեգինի սիրտը հետը տարավ։ (Պերճ Պռոշյան)
96. սիրտը հովանալ՝ հովացնել
    1. հանգստանալ, հանգստացնել, վիշտը՝ տանջանքը մեղմանալ՝ մեղմացնել
    2. սաստիկ փափագը մեղմանալ՝ մեղմացնել
    3. ցանկությունը կատարվել, կատարել, ցանկությունը կատարելուց բավարարություն զգալ՝ պատճառել ◆ − Այ, սիրտս հովացավ, շատ ապրես։ (Րաֆֆի)
    4. ծարավը՝ պապակը կոտրվել ◆ Սառն աղբյուրին որ հասավ, Գլխարկն առավ ու չոքեց՝ Խմեց, սիրտը հովացավ։ Հովհաննես Թումանյան
97. սիրտը հովացնել - սիրտը հանգստացնել ◆ Գոնե դրանով սիրտս հովացնեմ։ Աղավնի
98. սիրտը ճաքել
    1. ահաբեկվել
    2. ձանձրանալ, համբերությունից դուրս գալ ◆ − Մինչև կգա… օրը սիրտս կճաքի։ Դերենիկ Դեմիրճյան
99. սիրտը ճխալ - ցնծալ, ուրախանալ ◆ Լևոնի սիրտը ճխաց ուրախությունից։ (Նաիրի Զարյան)
100. սիրտը ճմլել - ճնշվել, մորմոքել ◆ Սիրտս ճմլվում էր, ճմլվում։ Աղավնի
101. սիրտը մաշել
     1. ինքն իրեն տանջել, տառապել ◆ − Զուր սիրտդ մի մաշիր, − ասում է պառավը։ Հովհաննես Թումանյան
     2. վշտերով՝ հոգսերով տանջել, տառապանք պատճառել ◆ Երազս է դարձել մի անել կսկիծ ու սիրտս է մաշում։ Անդրանիկ Ծառուկյան
102. սիրտը մաշվել - տանջվել, տառապել ◆ Կարծես տանջվում եմ, սիրտս է մաշվում։ Անդրանիկ Ծառուկյան
103. սիրտը մարել - թուլանալ, նվաղել, ուշաթափվել
104. սիրտը մի մատ եղ կապել - գոհանալ, գոհունակությունից իրեն լավ զգալ, փառավորվել
105. սիրտը մխալ - սիրտը վառվել, խոր վիշտ ապրել, խորապես տանջվել՝ տառապել ◆ Սիրտս մխում է քու տեսքին կարոտ։ (Ավետիք Իսահակյան)
106. սիրտը մղկտալ - ցավել, վշտանալ, տանջվել ◆ Ամեն անգամ այդ մասին մտածելիս սիրտը մղկտում էր։ (Ավետիք Իսահակյան)
107. սիրտը մնալ - մի թեթև խոսքից վիրավորվել, իրեն վիրավորված զգալ
108. սիրտը մտնել - մեկի սիրուն, մտերմությանն արժանանալ, մեկին գրավել՝ դուր գալ, հաճելի դառնալ ◆ Մի անգամ որ նա մտել է սիրտս, մեկ էլ այնտեղից դուրս կգա հոգուս հետ։ (Շիրվանզադե)
109. սիրտը մորմոքվել - ցավել, վշտանալ, տանջվել ◆ Նայեցի նրան ուշադիր, սիրտս մորմոքվեց։ (Շիրվանզադե)
110. սիրտը նեղանալ
     1. ձանձրանալ, նեղսրտել ◆ Սրտներդ նեղանո՞ւմ է այստեղ։ Դերենիկ Դեմիրճյան
     2. նեղանալ, բարկանալ
111. սիրտը նեղվել
     1. անհանգստանալ, մտահոգվել
     2. ձանձրանալ
     3. ճնշվել, անհարմար զգալ
112. սիրտը նստել - հանգստանալ ◆ Սիրտս նստեց, ես ուզում եմ քեզ հետ խոսել, պիտի ականջ անես։ (Պերճ Պռոշյան)
113. սիրտը նվաճել - հրապուրել, գրավել ◆ Դրանով նվաճում է նրա սիրտը։ (Նաիրի Զարյան)
114. սիրտը շահել - մի բանով մեկի սիրտը գրավել, իր օգտին տրամադրել, սիրաշահել, հաճոյանալ ◆ Էդպե՞ս ես իմ սիրտը շահում։ (Խաչատուր Աբովյան)
115. սիրտը շարժել
     1. հուզել
     2. գութ առաջացնել, խղճի բերել, մեկի գութը շարժել ◆ Արտասվալի աչքերը, շարժեցին նրա սիրտը։Շ
116. սիրտը շարժվել - գութ՝ խիղճ առաջ գալ, հուզվել ◆ Ամենքի սիրտը շարժվեց։ Հովհաննես Թումանյան
117. սիրտը շուռ բերել - վշտացնել, հուզել, զայրանալ, ալեկոծվել ◆ Ինչի ես սիրտդ շուռ բերում։ Հովհաննես Թումանյան
118. սիրտը շուռ գալ - վշտանալ, հուզվել, զայրանալ, ինքն իրենից դուրս գալ ◆ Հենց որ գրիչը ձեռս էի առնում, սիրտս շուռ էր գալիս, արտասուքը խեղդում էր։ (Արազի)
119. սիրտը շուռ տալ - վշտացնել ◆ − Չէ, Հոգի ջան, դու սիրտդ շուռ մի տալ։ (Պերճ Պռոշյան)
120. սիրտը չդիմանալ - չհամբերել, հուզվել ◆ Իմ սիրտը չդիմացավ, երբ նա այնպես ցավալի կերպով խոսում էր իր հոր մահվան մասին։ (Րաֆֆի)
121. սիրտը պակասել
     1. նվաղել, մարել
     2. նեղանալ, վիրավորվել
122. սիրտը պայթել
     1. ծայրահեղ զայրույթի մեջ լինել, զայրույթից նեղվել ◆ Հասմիկի սիրտը պայթում էր ցասումից։ (Նաիրի Զարյան)
     2. անհանգստանալ
     3. ահաբեկվել, ահ ու դողի մեջ ընկնել
123. սիրտը պատռել՝ պատռվել
     1. նույնն է՝ սիրտը պայթել ◆ Նրա անունը որ տալիս էին, սիրտն ուզում էր պատռի։ (Խաչատուր Աբովյան)
     2. խոր վիշտ պատճառել՝ զգալ, վշտացնել, վշտանալ
124. սիրտը պինդ պահել - սրտապինդ լինել, չվախենալ, հանգիստ մնալ ◆ − Սիրտդ պինդ պահիր, դողալու ժամանակ չէ։ (Րաֆֆի)
125. սիրտը պղտորել - կասկած առաջացնել, կասկածների մեջ գցել ◆ Աղջկա սիրտը պղտորում են։ (Նաիրի Զարյան)
126. սիրտը պնդացնել - սրտապնդել, վախը հաղթահարել, արիանալ, զորանալ ◆ Չէ, սիրտս պնդացրի, մին էլ նշան դրի, հուպ տվի։ Հովհաննես Թումանյան
127. սիրտը պնդել - վախը հաղթահարել, արիանալ, զորանալ ◆ Սոսը էս թուք ու մուրը որ առավ, սիրտը պնդեց։ (Պերճ Պռոշյան)
128. սիրտը ջուր կտրել - ահաբեկվել, ահ ու դողի մեջ ընկնել, անզգայանալ, քարանալ ◆ Սիրտս ջուր կտրի, որ էլ քո սերը չզգամ։ (Խաչատուր Աբովյան)
129. սիրտը սառչել - մեկի նկատմամբ ունեցած զգացմունքից՝ հետաքրքրությունից սառչել, հետաքրքրությունը՝ սերը կորցնել ◆ Աչքներս սովորել է, սիրտներս սառել, մտքներս քարացել։ (Խաչատուր Աբովյան)
130. սիրտը սեղմվել - սիրտը ճմլվել, սրտնեղություն զգալ ◆ Գնացի տեղս նստեցի, բայց սիրտս սեղմվեց։ Ռափայել Պատկանյան
131. սիրտը սև - վշտացած, սգավոր, սևասիրտ, տխուր ◆ Բուսավ խաշխաշի ծաղիկը սիրուն, Կարմիր, թեթև բայց… սիրտը սև։ Հովհաննես Թումանյան
132. սիրտը սևանալ՝ սև հագնել - սև հագնել, տխրել, վշտանալ, դժբախտանալ ◆ − Այ տղա, ինչ ծիծաղ կգար, սիրտներս սևացել էր։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ին՞չ կանիմ կարմիր շապիկը, երբ սիրտս միշտ սև ու սև է հագած։ (Րաֆֆի)
133. սիրտը սևացնել - վշտացնել, դժբախտացնել
134. սիրտը սևով ներկել - սգի մատնել, մեծ վիշտ պատճառել
135. սիրտը վախ ընկնել - վախենալ, սարսափել ◆ Ներս է, մտնում, սիրտը մի վախ է ընկնում։ Հովհաննես Թումանյան
136. սիրտը վառել
     1. ծանր վիշտ պատճառել, խիստ վշտացնել մեկին
     2. որևէ բուռն զգացմունքով համակել՝ տոգորել
     3. տհաճ զգացմունք՝ զգացողություն առաջացնել
137. սիրտը վառվել - խիստ վշտանալ, ցավ զգալ
138. սիրտը վեր ածել
     1. սիրտ թափել
     2. սիրտը դատարկել
139. սիրտը վեր թռչել - երկյուղից՝ հուզմունքից և այլնից սիրտը բաբախել
140. սիրտը վեր նստել - հանգստանալ
141. սիրտը վերցնել
     1. հաճել, ախորժել
     2. տանել, դիմանալ, տոկալ
142. սիրտը վկայել - բնազդով գուշակել, որևէ բանի նախազգացում ունենալ ◆ Սիրտս վկայում է, որ նա վատ բան չի անի։ (Վախթանգ Անանյան)
143. սիրտը վրան տաքանալ - սկսել սիրով վերաբերվել մեկին, սիրել ◆ Մեղքս շատ էր գալիս Սանդուխտ տատին, սիրտս արդեն վրան տաքացել էր։ Աղավնի
144. սիրտը վրան տաք լինել
     1. մեկին՝ մի բանի հոգատարությամբ՝ սիրով վերաբերվել, համակրանք ունենալ
     2. ցանկալի՝ տենչալի համարել, ձգտել
145. սիրտը տակն ու վրա անել - վրդովել, հուզել
146. սիրտը տակն ու վրա լինել - վրդովվել, հուզվել ◆ Սիրտը տակն ու վրա էր լինում։ (Ակսել Բակունց)
147. սիրտը տանել
     1. դիմանալ, տոկալ, համբերել ◆ Ո՞ր սիրտը պիտի տանի հոր կսկիծը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
     2. ուզել, ախորժել
148. սիրտը տաք լինել մեկի՝ մի բանի վրա
     1. մեկին՝ մի բանի հոգատարությամբ՝ սիրով վերաբերվել, համակրանք ունենալ
     2. ցանկալի՝ տենչալի համարել, ձգտել
149. սիրտը տաքանալ մեկի՝ մի բանի վրա - հավանել, համակրանք՝ ախորժանք զգալ
150. սիրտը տակն ու վրա անել՝ լինել - խորապես վշտացնել, վշտանալ
151. սիրտը տեղահան անել, սիրտը շուռ տալ - հուզել
152. սիրտը տեղահան լինել, սիրտը շուռ գալ- հուզվել ◆ Այդ տեսնելով՝ (նրա) մազերը փշաքաղվեցին, սիրտը տեղահան եղավ։ Սերո Խանզադյան
153. սիրտը տեղից դուրս թռչել - երկյուղից՝ հուզմունքից և այլնից սիրտը բաբախել, շատ վախենալ, սարսափել ◆ Քիչ էր մնում սիրտը տեղից դուրս թռչի։ (Միքայել Մանվելյան)
154. սիրտը տեղն ընկնել
     1. բավարարություն գտնելով հանգստանալ, հուզմունքն անցնել ◆ Հասկացա՞ր, … սիրտդ տեղն ընկա՞վ։ (Պերճ Պռոշյան)
     2. երկյուղն անցնել
155. սիրտը տրաքել
     1. ծայրահեղ զայրույթի մեջ լինել, զայրույթից նեղվել ◆ Խեղճ մարդու սիրտը կտրաքեր բարկությունից։ (Րաֆֆի)
     2. անհանգստանալ
     3. ահաբեկվել, ահ ու դողի մեջ ընկնել
156. սիրտը տրորել - սիրտը ճմլվել
157. սիրտը ցավել
     1. սրտի ցավ զգալ, վշտանալ, կսկծալ ◆ Սիրտս ցավեց քեզ համար, ուզում եմ քեզ օգնեմ։ (Պերճ Պռոշյան)
     2. մեկի՝ մի բանի համար ցավ՝ մտատանջություն ունենալ, մտահոգված լինել մեկի՝ մի բանի համար
158. սիրտը ուտել
     1. ծանր վիշտ՝ տառապանք պատճառել, խիստ ցավեցնել, վշտացնել, հալումաշ անել ◆ Օրերս թռան, անց կացան, սիրտս կերան, անցկացան։ Հովհաննես Թումանյան
     2. իրեն տանջել՝ չարչարել
159. սիրտը փառավորել - հպարտության՝ պարծանքի զգացմունքով լցվել
160. սիրտը փառավորվել - խիստ գոհանալ, բավարարվել ◆ Լսում եմ ձեզ, ու սիրտս փառավորվում է։ (Վախթանգ Անանյան)
161. սիրտը փլչել՝ փլվել - փղձկալ, սրտի հուզմունքից լալ ◆ Նրա սիրտը փլվեց և ծերունին սկսեց ողբ ասել։ (Ակսել Բակունց)
162. սիրտը փշուր-փշուր լինել -խիստ վշտանալ, շատ ցավել
163. սիրտը փորն ընկնել - ահաբեկվել, խիստ վախենալ, երկյուղի մատնվել
164. սիրտը փորում պար գալ - խիստ ուրախանալ
165. սիրտը փուլ գալ - փղձկալ ◆ Ծերունու սիրտը փուլ եկավ, բայց նա կարողացավ արցունքները կուլ տալ։ Սերո Խանզադյան
166. սիրտը փուխր - քնքշասիրտ, զգայուն, շուտ նեղացող, զգայուն
167. սիրտը քանդվել - հուզվել, սիրտը փուլ գալ, փղձկալ ◆ Էս հաղթական լուրի վրա քանդվեց սիրտը սիրունի, − Ախ, Սասունցի քաջ Դավիթը իմը լիներ երանի։ Հովհաննես Թումանյան
168. սիրտը քաշվել - գրավել, դեպի իրեն ձգել ◆ Երևում էր, որ մի գաղտնի զորություն շարունակ քո սիրտը քաշում է դեպի նրան։ (Մուրացան)
169. սիրտը քար - քարասիրտ, անգութ, անխիղճ ◆ Քար է ձեր սիրտը, քար։ (Խաչատուր Աբովյան)
170. սիրտն ահ ընկնել - վախենալ, սարսափել ◆ Էստեղ սիրտն ահ է ընկնում։ Հովհաննես Թումանյան
171. սիրտ չունենալ
     1. ցանկություն՝ տրամադրություն չունենալ
     2. անսիրտ՝ անխիղճ լինել ◆ Կարծես արևն էլ մեր վարժապետի նման սիրտ չուներ։ (Րաֆֆի)
172. սրտի ականջիկ - սրտի խեցենման կամ ականջանման մասը
173. սրտի ականջին խոսել - ուշք ու միտքը գրավել ◆ Այնժամ էլ չէիր ինձ հանգիստ տալիս՝ Սրտիս ականջին խոսելով։ Հովհաննես Թումանյան
174. սրտի արատ - սրտակափույրների ձևափոխման հետևանքով առաջացած սրտի հիվանդություն
175. սրտի բաբախյուն - անձկություն
176. սրտի գդալ - կրծքի տախտակի ներքևի փոսորակ մասը
177. սրտի դող - երկյուղ, վախ ◆ Եկան հարգով, սրտի դողով համագումար հայոց ժողով։ Հովհաննես Թումանյան
178. սրտի թողանք - սրտի խոռոչների պարբերական լայնացումը, որ տեղի է ունենում յուրաքանչյուր կծկումից հետո
179. սրտի թույն՝ մաղձ թափել - իր մեջ կուտակված զայրույթը՝ դառնությունը թափել՝ արտահայտել, խիստ բարկանալ ◆ Այդ խոսքերով հնամոլ տիկինը կամենում էր յուր սրտի թույնը թափել։ (Րաֆֆի)
180. սրտի խորհուրդ - գաղտնիք, ցանկություն ◆ − Էհ, սրանց սրտի խորհուրդը ո՞վ կիմանա։ (Ակսել Բակունց)
181. սրտի հատոր - չափազանց հարազատ՝ հոգեհարազատ մարդ, մտերիմ՝ անձկալի անձ
182. սրտի ձայն - ներքին ձայն, խղճի ձայն, խիղճ ◆ Ապա այդ դեպքում ի՞նչ ասես սրտիդ ձայնին, ի՞նչ անես այն ամուր, ամուր համոզման դեմ, որ դու ես ճշմարիտը։ (Բոգդան Վերդյան)
183. սրտի ճրագը հանգցնել՝ մարել - մեծ վիշտ պատճառել
184. սրտի վարդ - սեր
185. սրտի տախտակը դաղել - մեծ ցավ՝ վիշտ պատճառել, սիրտը շատ ցավեցնել ◆ — Ախ սրտիս տախտակն են դաղել։ (Պերճ Պռոշյան)
186. սրտի ցավ - կսկիծ, հոգեկան տանջանք՝ տառապանք
187. սրտին առնել - վշտանալ
188. սրտին դանակ խփես՝ արյուն չի կաթի, սրտին դանակ տաս՝ արյուն չի կաթի - չափազանց տխուր՝ վշտահար լինել ◆ − Խալխի սրտին դանակ տաս, արյուն չի կաթի։ (Ակսել Բակունց)
189. սրտին դիպչել՝ կպչել - մեկին վիրավորել՝ նեղացնել անզգույշ խոսքով ◆ − Ի՞նչ է սրտիդ դիպան, հա՞։ (Շիրվանզադե) ◆ Տատիկի այդ խոսքն իմ սրտին կպավ։ Աղավնի
190. սրտին սեղմել - ջերմորեն գրկել, գգվել, կրծքին փաթաթել ◆ Հանգուցյալ քույրս, որ հոգին տալիս էր, բռնեց ձեռներս, սեղմեց սրտին ու ասաց։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
191. սրտից արյուն գալ՝ գնալ՝ կաթել - սիրտը կսկծալ՝ մորմոքել, խորապես վշտացած լինել ◆ Հասկացիր, սրտիցս արյուն է գնում։ ◆ − Ի՞նչ կատակ, սրտիցս արյուն է կաթում։ (Արազի)
192. սրտից բեռ վերցնել - վիշտը թեթևացնել ◆ Այս նորությունը կարծես Մոմճյանի սրտից մի ծանր բեռ վերցրեց։ (Մուրացան)
193. սրտից ջուր խմել մեկի - մեկի ցանկացածի համաձայն խոսել՝ վարվել ◆ Բա մեր սրտից ջուր խմած մի մարդ չկա՞։ (Ակսել Բակունց)
194. սրտից(ը) հանել - մոռանալ, մոռացության մատնել ◆ Սրտիցդ հանիր նրան հավիտյան։ Դերենիկ Դեմիրճյան
195. սրտով անց կենալ - մտքովն անցնել, ծագել, պատկերվել ◆ Մի մուրազ անց կացավ սրտովս։ (Պերճ Պռոշյան)
196. սրտով իմանալ - ներքին մղումով կռահել, հոգով հասկանալ
197. սրտովն անել - մեկի ուզածի նման խոսել՝ վարվել
198. սրտովը լինել - մեկի ցանկության՝ ձգտումին համապատասխան լինել ◆ Սրտովդ եղավ, էլ ինչի՞ ես տխուր ձևանում։
199. սրտում առյուծ ծնվել - իրեն ուժեղ ու անպարտելի զգալ, քաջանալ, արիանալ

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	սիրտ(ը)	սրտեր(ը)
Սեռ.	սրտի	սրտերի
Տր.	սրտի(ն)	սրտերի(ն)
Հայց.	սիրտ(ը)	սրտեր(ը)
Բաց.	սրտից	սրտերից
Գործ.	սրտով	սրտերով
Ներգ.	սրտում	սրտերում

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։

Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Սիրտ: