ինքն
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [iŋkʰn]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ ին•ք(ը)ն
Ստուգաբանություն
խմբագրելԿազմված է բնիկ հնդեվրոպական քե- հիմքից (*sue- *s(e)ue- անդրադարձ դերանուն). հմմտ. հայերեն իւր «իր, յուր» (<*seuoro-), այլև հին հնդկերեն svá, ավեստերեն hva «իր, յուր», լատիներեն suus, ռուսերեն свой «իր, յուր»։
Դերանուն
- համապատասխան դերանունների փոխարեն՝ համապատասխան դեմքերով ◆ Ինքս կգամ և կստուգեմ։ Ինքդ գնա՛ տես։
- գոյականների կամ անձնական դերանունների հետ՝ ցույց տալով այն անձը կամ առարկան, որը անձամբ, անմիջականորեն մասնակցում է գործողությանը ◆ Նա ինքն է ամեն օր շուկա գնում։ ◆ Հայրը ինքն է զբաղվում որդու ուսման հարցով։
- ցույց տալու համար այն անձը կամ առարկան, որ մասնակցում է գործողությանը առանց ուրիշի օգնության կամ միջամտության ◆ Նա ինքն էր ամեն առավոտ հավաքում անկողինը, մաքրում սենյակը, նախաճաշ պատրաստում։
- ցույց տալու համար, որ գործողությունը տարածվում է նաև տվյալ անձի կամ առարկայի վրա (հաճախ էլ բառի հետ) ◆ Երբ բոլորն սկսեցին բացահայտորեն խոսել պատերազմի հնարավորության մասին, նա հիշեց, որ ինքը այդ մասին շատ է մտածել։
- ցույց տալու համար անձի կամ առարկայի կարևորությունը՝ նշանավորությունը ◆ Նրա հետ խոսում էր ոչ թե սպարապետը, այլ ինքը՝ թագավորը։
- գործածվում է գոյականի փոխարեն, երբ նրա անունը չեն ուզում տալ ◆ Որդին հոր մասին խոսելիս երբեք անունը չէր տալիս, այլ միշտ ասում էր ինքը. - ինքը խոսեց, ինքը եկավ և այլն։
- հատկանիշ ցույց տվող գոյականների հետ գործածվում է մարմնացած, կատարյալ նշանակությամբ ◆ Եթե տեսնես նրան, կասես ահավասիկ ինքը՝ աստվածությունը։
Հոմանիշներ
խմբագրել- նա, անիկա, ան, նե, անի
Արտահայտություններ
խմբագրել- ինքս (ինքդ, ինքը) գիտեմ (գիտես, գիտի) - իմ (քո, նրա) գործն է, իմ (քո, նրա) կամքից է կախված
- ինքն ըստ ինքյան - տե՛ս ինքնըստինքյան
- ինքը զինքը - տե՛ս ինքզինքը
- ինքն իր գլխի - ինքնագլուխ
- ինքն իր հետ մնալ - ներանձնանալ
- ինքն իրեն (իրան)
- ինքն իր անձին (անդարձադար իմաստով)
- ինքն իրեն հետ, ինքնը իրեն հետ մեկուսի ինքնին, ինքնովի
- ինքնագլուխ
- չափազանց հեշտությամբ, գրեթե առանց արտաքին ներգործության ◆ Հողն անքայն փուխր է, որ ինքն իրեն փորվում է։
- ինքն իրեն գալ՝ գտնել
- ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
- ուժը տեղը գալ, կազդուրվել
- դրությունը՝ ապրուստը լավանալ
- ինքն իրեն դառնալ - ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
- ինքն իրեն ժողովել
- խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
- զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
- ինքն իրեն հավաքել
- խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
- զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
- ինքն իրենից դուրս գալ՝ ելնել - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել
- ինքն իրմե դուրս գալ՝ ելնել (արևմտհ․) - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել
| Հոլովում |
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
|---|---|---|
| Ուղղ. | ինքն | իրենց(ը) |
| Սեռ. | իր | իրենց |
| Տր. | իրեն | իրենց |
| Հայց. | իրեն | իրենց |
| Բաց. | իրենից | իրենցից |
| Գործ. | իրենով | իրենցով |
| Ներգ. | իրենում | իրենցում |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։