ինքը
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [iŋkʰə]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ ին•քը
Ստուգաբանություն խմբագրել
Դերանուն
- համապատասխան դերանունների փոխարեն՝ համապատասխան դեմքերով ◆ Ինքս կգամ և կստուգեմ։ Ինքդ գնա՛ տես։ ◆ Մայրաքաղաքում անդադար ժողովներ էին կազմվում, որոնց երբեմն ինքը կայսրը անձամբ ներկա էր գտնվում։ (Րաֆֆի) ◆ Չե՞ որ դու ինքդ ձեր տանից փախար։ (Վահան Տերյան) ◆ Ինքս անձամբ ներկա էի։
- գոյականների կամ անձնական դերանունների հետ՝ ցույց տալով այն անձը կամ առարկան, որը անձամբ, անմիջականորեն մասնակցում է գործողությանը ◆ Նա ինքն է ամեն օր շուկա գնում։ ◆ Հայրը ինքն է զբաղվում որդու ուսման հարցով։
- ցույց տալու համար այն անձը կամ առարկան, որ մասնակցում է գործողությանը առանց ուրիշի օգնության կամ միջամտության ◆ Նա ինքն էր ամեն առավոտ հավաքում անկողինը, մաքրում սենյակը, նախաճաշ պատրաստում։ ◆ Վճռեց ինքը գնալ Սամվելի մոտ։ (Րաֆֆի) ◆ Ինքդ մարեցիր երգդ հայրենի։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Նենեն… վազեց կառքի մոտ և առանց Մուրադի օգնության ինքը ցատկեց նստեց նրա մեջ։ (Րաֆֆի)
- ցույց տալու համար, որ գործողությունը տարածվում է նաև տվյալ անձի կամ առարկայի վրա (հաճախ էլ բառի հետ) ◆ Երբ բոլորն սկսեցին բացահայտորեն խոսել պատերազմի հնարավորության մասին, նա հիշեց, որ ինքը այդ մասին շատ է մտածել։
- ցույց տալու համար անձի կամ առարկայի կարևորությունը՝ նշանավորությունը ◆ Նրա հետ խոսում էր ոչ թե սպարապետը, այլ ինքը՝ թագավորը։ ◆ Ինքը նահանգապետը հրամայել է խռովարարին։ (Ակսել Բակունց)
- գործածվում է գոյականի փոխարեն, երբ նրա անունը չեն ուզում տալ ◆ Որդին հոր մասին խոսելիս երբեք անունը չէր տալիս, այլ միշտ ասում էր ինքը. - ինքը խոսեց, ինքը եկավ և այլն։ ◆ Մնում էր, որ ինքս ծանոթանայի այդ կնոջը։ (Մուրացան) ◆ Իրենք էլ քաղաքից են հաց բերել։ (Ակսել Բակունց) ◆ Հին տանը երկուսով էին ապրում՝ ինքը և կինը։ (Ակսել Բակունց)
- հատկանիշ ցույց տվող գոյականների հետ գործածվում է մարմնացած, կատարյալ նշանակությամբ ◆ Եթե տեսնես նրան, կասես ահավասիկ ինքը՝ աստվածությունը։ ◆ Դա հենց գեղեցկությունը ինքն է։ Ինքը արվեստը խտացել է այդ նկարի մեջ։
- գործածվում է ցույց տալու կարևոր՝ ազդեցիկ մարդ, կամ այնպիսի անձ, որի մասին տվյալ պահին խոսք է լինում կամ եղել է ◆ Տեսեք, տեսեք, ինքն է գալիս։ Ինքն է, ինքն է։
- գործածվում է ընդգծելու անձ՝ իր՝ երևույթ. նույնիսկ, մինչև իսկ ◆ Կարծես ինքը բնությունը միաբանվել էր մարդկային գազանությունների հետ Ղարաբաղը բոլորովին ամայի և անապատ դարձնելու համար։ (Րաֆֆի) ◆ Արևը ինքը զերծ չէ բծերից։
- գործածվում է նա (ես, դու) նույնպես՝ էլ նշանակությամբ ◆ Վարդը ձեռքիդ դու ներս եկար, ինքդ սիրուն վարդի պես։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
Հոմանիշներ խմբագրել
- նա, անիկա, ան, նե, անի
Արտահայտություններ խմբագրել
- ինքս (ինքդ, ինքը) գիտեմ (գիտես, գիտի) - իմ (քո, նրա) գործն է, իմ (քո, նրա) կամքից է կախված
- ինքն ըստ ինքյան - տե՛ս ինքնըստինքյան
- ինքը զինքը - տե՛ս ինքզինքը
- ինքն իր գլխի - ինքնագլուխ ◆ Սկսավ ինքս իր գլխու գործել։ Հակոբ Պարոնյան
- ինքն իր հետ մնալ - ներանձնանալ
- ինքն իրեն (իրան)
- ինքն իր անձին (անդարձադար իմաստով)
- ինքն իրեն հետ, ինքնը իրեն հետ մեկուսի ինքնին, ինքնովի ◆ Հոգիս լիքը երազներով՝ երգը հոսեց ինքն իրեն։ Հովհաննես Թումանյան
- ինքնագլուխ
- չափազանց հեշտությամբ, գրեթե առանց արտաքին ներգործության ◆ Հողն անքայն փուխր է, որ ինքն իրեն փորվում է։ ◆ Ինքն իրեն շարժվում է։ Ինքն իրեն փլվեց
- իր հետ, իրեն - իրեն ◆ Մի քիչ որ անց է կենում, նորից սկսում ինքն իրեն խոսել Հովհաննես Թումանյան
- ինքն իրեն գալ՝ գտնել
- ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
- ուժը տեղը գալ, կազդուրվել
- դրությունը՝ ապրուստը լավանալ
- ինքն իրեն դառնալ - ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
- ինքն իրեն ժողովել
- խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
- զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
- ինքն իրեն հավաքել
- խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
- զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
- ինքն իրենից դուրս գալ՝ ելնել - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել ◆ -Ո՜չ, - գոչեց ինքն իրենից դուրս եկած Ներշապուհը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- ինքն իրմե դուրս գալ՝ ելնել (արևմտհ․) - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել
- իրեն կտրատել
- ներքուստ խիստ բարկացած լինել (երբ արգելում են կամ չի կարող բարկությանը հագուրդ տալ)
- իրեն տանջել
- լարված ճիգ թափել սլանալու կամ մի բանի հասնելու (հատկապես ձիու մասին) ◆ Ամեհի նժույգը իրեն կտրատում է։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- ինքն իրեն մոռանալ, իրեն մոռանալ
- չկարողանալ իրեն զսպել, զգաստությունը կորցնել
- իր մասին բոլորովին չհոգալ
- ինքն իրեն հաշիվ տալ, իրեն հաշիվ տալ - կշռադատել, ծանր ու թեթև անել ◆ Նա գործեց առանց ինքն իրեն հաշիվ ալու, առանց իր զգացումների խորքը վերլուծման ենթարկելու։ (Շիրվանզադե)
| Հոլովում |
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
|---|---|---|
| Ուղղ. | ինքն | իրենց(ը) |
| Սեռ. | իր | իրենց |
| Տր. | իրեն | իրենց |
| Հայց. | իրեն | իրենց |
| Բաց. | իրենից | իրենցից |
| Գործ. | իրենով | իրենցով |
| Ներգ. | իրենում | իրենցում |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։